In the name of the Lord, Creator of life
The Wise One who created speech and expression
به نام خداوندِ جان آفرین
حکیمِ سخن در زبان آفرین
The Lord who is generous and supportive
Gracious, forgiving, and accepting of apologies
خداوند بخشندهٔ دستگیر
کریم خطابخش پوزشپذیر
The Beloved from whose door whoever turns away
Will find no honor at any other door
عزیزی که هر کز درش سر بتافت
به هر در که شد هیچ عزّت نیافت
The heads of proud kings
Bow in need at His threshold
سر پادشاهان گردنفراز
به درگاه او بر زمینِ نیاز
He neither hastily seizes the defiant
Nor unjustly drives away those who seek forgiveness
نه گردنکشان را بگیرد به فور
نه عذرآوران را براند به جور
And if He becomes angry at ugly deeds
When one returns repentant, He forgives the past
وگر خشم گیرد ز کردارِ زشت
چو بازآمدی ماجرا درنوشت
If someone seeks conflict with their father
The father will surely become very angry
اگر با پدر جنگ جوید کسی
پدر بیگمان خشم گیرد بسی
And if a relative is not satisfied with their kin
They will drive them away like strangers
وگر خویش راضی نباشد ز خویش
چو بیگانگانش براند ز پیش
If a servant is not quick in their work
The master will not hold them dear
وگر بنده چابک نباشد به کار
عزیزش ندارد خداوندگار
If you are not kind to your friends
Friends will flee from you for miles
وگر بر رفیقان نباشی شفیق
به فرسنگ بگریزد از تو رفیق
If a soldier abandons their service
The warrior king will disown them
وگر ترکِ خدمت کند لشکری
شود شاهِ لشکرکُش از وی بری
But the Lord of high and low
Never closes the door of sustenance due to disobedience
ولیکن خداوندِ بالا و پست
به عصیان، درِ رزق بر کس نبست
Both worlds are but a drop from His ocean of knowledge
He sees sin yet covers it with forbearance
دو کونش یکی قطره از بحرِ علم
گنه بیند و پرده پوشد به حلم
The surface of Earth is His universal tablecloth
At this feast of plenty, friend and foe are equal
ادیمِ زمین، سفرهٔ عام اوست
بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست
If He were to hasten against the cruel
Who could find safety from His wrath?
اگر بر جفاپیشه بشتافتی
که از دست قهرش امان یافتی؟
His essence is free from accusations of opposition and kind
His kingdom is rich without the worship of jinn and mankind
بری ذاتش از تهمتِ ضد و جنس
غنی، ملکش از طاعتِ جن و انس
Everything and everyone serves His command
Humans, birds, ants, and flies alike
پرستارِ امرش همه چیز و کس
بنیآدم و مرغ و مور و مگس
He spreads His feast of generosity so wide
That even the Simorgh in Mount Qaf receives its share
چنان پهن خوان کرم گسترد
که سیمرغ در قاف قسمت خورد
The Gentle One, spreader of grace, the Problem-solver
Who owns creation and knows all secrets
لطیف کرمگستر کارساز
که دارای خَلق است و دانای راز
Pride and greatness befit only Him
Whose kingdom is eternal and essence self-sufficient
مر او را رسد کبریا و منی
که ملکش قدیم است و ذاتش غنی
To one He places the crown of fortune on their head
Another He brings down from the throne to dust
یکی را به سر بر نهد تاج بخت
یکی را به خاک اندر آرد ز تخت
The cap of happiness on one's head
The cloak of misery on another's shoulders
کلاهِ سعادت یکی بر سرش
گلیمِ شقاوت یکی در برش
He turns fire into a garden for Abraham
While others He drowns in the waters of the Nile
گلستان کند آتشی بر خلیل
گروهی به آتش بَرَد ز آب نیل
If it's that, it's His decree of kindness
And if this, it's the seal of His command
گر آن است، منشورِ احسان اوست
ور این است، توقیعِ فرمان اوست
Behind the veil He sees evil deeds
Yet He Himself covers them with His grace
پسِ پرده بیند عملهای بد
هم او پرده پوشد به آلای خَوْد
If in warning He draws the sword of judgment
Even the angels become deaf and mute
به تهدید اگر برکشد تیغِ حکم
بمانند کروبیان صُمّ و بکم
And if He issues one call of generosity
Even Satan says 'Let me have a share'
وگر دردهد یک صلای کرم
عزازیل گوید نصیبی برم
At the threshold of His grace and greatness
The great ones have laid aside their greatness
به درگاهِ لطف و بزرگیش بر
بزرگان نهاده بزرگی ز سر
Near in mercy to the helpless
Answering those who pray in humility
فروماندگان را به رحمت قریب
تضرعکنان را به دعوت مجیب
His knowledge sees what has not yet come to be
His grace knows the secrets yet unspoken
بر احوالِ نابوده، علمش بصیر
به اسرارِ ناگفته، لطفش خبیر
By His power, He maintains both heights and slopes
Lord of the court on the Day of Reckoning
به قدرت، نگهدارِ بالا و شیب
خداوندِ دیوانِ روزِ حسیب
No one can turn away independent of His worship
None can point a finger at His word
نه مستغنی از طاعتش پشت کس
نه بر حرف او جای انگشت کس
The Eternal One who loves goodness
Who designs in the womb with the pen of fate
قدیمی نکوکارِ نیکی پسند
به کلک قضا در رحم نقشبند
From east to west, the moon and sun
He set in motion and placed the world upon water
ز مشرق به مغرب مه و آفتاب
روان کرد و بنهاد گیتی بر آب
When the earth was weary from trembling
He drove the nails of mountains into its skirts
زمین از تبِ لرزه آمد ستوه
فروکوفت بر دامنش میخِ کوه
He gives the seed a form like a fairy
Who else has painted such images on water?
دهد نطفه را صورتی چون پری
که کردهست بر آب صورتگری؟
He places ruby and turquoise in the heart of stone
And ruby-colored flowers on turquoise-hued branches
نهد لعل و پیروزه در صلبِ سنگ
گل لعل در شاخ پیروزه رنگ
He casts a drop from the cloud toward the sea
And places a seed in the womb from the loins
ز ابر افکند قطرهای سویِ یَم
ز صلب افکند نطفهای در شکم
From that drop He makes a brilliant pearl
And from this, He creates a tall cypress-like form
از آن قطره لولوی لالا کند
وز این، صورتی سروبالا کند
Not a single particle is hidden from His knowledge
For visible and hidden are the same to Him
بر او علم یک ذره پوشیده نیست
که پیدا و پنهان به نزدش یکیست
No bird of imagination can fly to the heights of His essence
No hand of understanding can reach the hem of His description
نه بر اوجِ ذاتش پرد مرغِ وهم
نه در ذیلِ وصفش رسد دستِ فهم
In this whirlpool a thousand ships have sunk
With not a single plank washing up on shore
در این ورطه کشتی فرو شد هزار
که پیدا نشد تختهای بر کنار
How many nights I sat lost in this journey
Until bewilderment tugged at my sleeve saying 'Rise!'
چه شبها نشستم در این سِیر، گم
که دِهشَت گرفت آستینم که قُم
The King's knowledge encompasses all existence
Your analogy cannot encompass Him
محیط است علم مَلِک بر بسیط
قیاس تو بر وی نگردد محیط
No understanding has reached His true essence
No thought has fathomed the depth of His attributes
نه ادراک در کُنهِ ذاتش رسید
نه فکرت به غورِ صفاتش رسید
One might reach Sahban in eloquence
But none can reach the essence of the Incomparable Holy One
توان در بلاغت به سَحبان رسید
نه در کُنهِ بیچون سُبحان رسید
For the elect have ridden their steeds on this path
Yet stopped at 'I cannot count Your praises'
که خاصان در این ره فَرَس راندهاند
به لااحصیٖ از تک فروماندهاند
Not everywhere can one gallop their steed
Some places require surrendering one's shield
نه هر جای مرکب توان تاختن
که جاها سپر باید انداختن
Don't imagine, Saadi, that the path of purity
Can be traveled except by following Mustafa
مپندار سعدی که راه صفا
توان رفت جز بر پی مصطفی
Part 1 - Introduction: In the name of God, the Giver of Life
Book: Bustan