Section 15 - Story of the journey to India and the misguidance of idol worshippers: I saw an idol made of ivory in Somnath

بخش ۱۵ - حکایت سفر هندوستان و ضلالت بت پرستان: بتی دیدم از عاج در سومنات

I saw an idol made of ivory in Somnath

Inlaid like the idol Manat in the age of ignorance

بتی دیدم از عاج در سومنات

مرصع چو در جاهلیت منات

Its image crafted so beautifully by the artist

That no image could be made better

چنان صورتش بسته تمثالگر

که صورت نبندد از آن خوبتر

Caravans from every direction

Came to see that lifeless image

ز هر ناحیت کاروانها روان

به دیدار آن صورت بی روان

The kings of China and Chegel had their hopes

Like Saadi's loyalty from that hard-hearted idol

طمع کرده رایان چین و چگل

چو سعدی وفا ز آن بت سخت دل

Eloquent ones came from every place

Pleading before that speechless figure

زبان آوران رفته از هر مکان

تضرع کنان پیش آن بی زبان

I was puzzled by that affair

Why a living being would worship an inanimate object?

فرو ماندم از کشف آن ماجرا

که حیی جمادی پرستد چرا؟

A Magian who was my companion

Polite, a roommate, and a friend

مغی را که با من سر و کار بود

نکوگوی و هم حجره و یار بود

I gently asked, 'O Brahmin

I am amazed at the actions in this temple

به نرمی بپرسیدم ای برهمن

عجب دارم از کار این بقعه من

That they are intoxicated by this weak figure

Bound in the pit of misguidance

که مدهوش این ناتوان پیکرند

مقید به چاه ضلال اندرند

It has neither the strength of hands nor the movement of feet

If you throw it down, it will not rise from its place

نه نیروی دستش، نه رفتار پای

ورش بفکنی بر نخیزد ز جای

Don't you see that its eyes are made of amber?

Seeking loyalty from stone eyes is futile

نبینی که چشمانش از کهرباست؟

وفا جستن از سنگ چشمان خطاست

Upon saying this, that friend became an enemy

Like fire, he became angry and attacked me

بر این گفتم آن دوست دشمن گرفت

چو آتش شد از خشم و در من گرفت

He informed the Magians and the old men of the temple

I saw no goodwill in that assembly

مغان را خبر کرد و پیران دیر

ندیدم در آن انجمن روی خیر

The infidels fell upon me like dogs for that bone

Like dogs on me for that bone

فتادند گبران پازند خوان

چو سگ در من از بهر آن استخوان

As their crooked path seemed straight to them

The straight path appeared crooked in their eyes

چو آن راه کژ پیششان راست بود

ره راست در چشمشان کژ نمود

For a man, no matter how wise and kind-hearted

Appears ignorant to the ignorant

که مرد ار چه دانا و صاحبدل است

به نزدیک بی‌دانشان جاهل است

I was as helpless as a drowning man

I saw no way out except patience

فرو ماندم از چاره همچون غریق

برون از مدارا ندیدم طریق

When you see that the ignorant is full of hate,

Peace lies in submission and gentleness' state.

چو بینی که جاهل به کین اندر است

سلامت به تسلیم و لین اندر است

I praised the great Brahman with words profound,

O sage, the interpreter of life, your wisdom knows no bound.

مهین برهمن را ستودم بلند

که ای پیر تفسیر استا و زند

I too, am pleased with the form of this idol’s frame,

For its shape is lovely, its stature full of fame.

مرا نیز با نقش این بت خوش است

که شکلی خوش و قامتی دلکش است

Its form appears new and wondrous to my sight,

But I know not the meaning behind it, though bright.

بدیع آیدم صورتش در نظر

ولیکن ز معنی ندارم خبر

For soon, the seeker of this path shall arrive,

And the stranger shall know less of evil than of good to survive.

که سالوک این منزلم عن قریب

بد از نیک کمتر شناسد غریب

You know that Farzin bears this letter’s script,

The adviser to the king in this sacred crypt.

تو دانی که فرزین این رقعه‌ای

نصیحتگر شاه این بقعه‌ای

What meaning is there in the form of this idol, I wonder?

For I am the first of its worshippers, pulling the thunder.

چه معنی است در صورت این صنم

که اول پرستندگانش منم

Worship by imitation is a misguided way,

Blessed is the wayfarer who has the light of knowledge’s ray.

عبادت به تقلید گمراهی است

خنک رهروی را که آگاهی است

The Brahman’s face glowed with joy’s delight,

He smiled and said, 'O well-spoken one, your words are bright.'

برهمن ز شادی بر افروخت روی

پسندید و گفت ای پسندیده گوی

Your question is right, and your actions are fair,

Whoever seeks a reason will find it, if they dare.

سؤالت صواب است و فعلت جمیل

به منزل رسد هر که جوید دلیل

I too, wandered far in my quest,

I saw idols, unaware of myself, lost in my test.

بسی چون تو گردیدم اندر سفر

بتان دیدم از خویشتن بی خبر

Except this idol, which every morning is here,

And to the Creator, it raises its hand, sincere.

جز این بت که هر صبح از اینجا که هست

برآرد به یزدان دادار دست

If you wish, stay here tonight in my place,

For tomorrow, the truth shall be revealed to your face.

وگر خواهی امشب همینجا بباش

که فردا شود سر این بر تو فاش

I spent that night under the elder’s command,

Like Bijan, trapped in the pit of despair, unmanned.

شب آنجا ببودم به فرمان پیر

چو بیژن به چاه بلا در اسیر

A night that stretched like the Day of Judgement, so long,

Magi gathered around me, unwashed, in prayer strong.

شبی همچو روز قیامت دراز

مغان گرد من بی وضو در نماز

The priests never touched water, their need untended,

Their armpits like the dead, under the sun, unmended.

کشیشان هرگز نیازرده آب

بغلها چو مردار در آفتاب

Had I committed a great sin, I wonder, in vain?

That I endured such a dreadful, tormenting pain.

مگر کرده بودم گناهی عظیم

که بردم در آن شب عذابی الیم

All night, trapped in this sorrow

One hand on the heart, the other in prayer

همه شب در این قید غم مبتلا

یکم دست بر دل، یکی بر دعا

Suddenly the drummer beat the drum

The rooster of the Brahmin called from above

که ناگه دهل زن فرو کوفت کوس

بخواند از فضای برهمن خروس

The night preacher in black without dispute

Unsheathed the sword of day from its scabbard

خطیب سیه پوش شب بی خلاف

بر آهخت شمشیر روز از غلاف

The morning fire fell on the burnt

In an instant, the world was ablaze

فتاد آتش صبح در سوخته

به یک دم جهانی شد افروخته

You'd say in the land of Zanzibar

Suddenly the Tatars came from a corner

تو گفتی که در خطهٔ زنگبار

ز یک گوشه ناگه در آمد تتار

The ill-fated Magians with unwashed faces

Came to the temple from doors, fields, and streets

مغان تبه رای ناشسته روی

به دیر آمدند از در و دشت و کوی

No man or woman remained in the city

No place for entering was left in that idol temple

کس از مرد در شهر و از زن نماند

در آن بتکده جای درزن نماند

I was weak from sorrow and drunk from sleep

When suddenly the statue raised its hand

من از غصه رنجور و از خواب مست

که ناگاه تمثال برداشت دست

At once a roar rose from them

You'd say the sea had come to a boil

به یک بار از ایشان برآمد خروش

تو گفتی که دریا بر آمد به جوش

When the temple was emptied of the assembly

The Brahmin looked at me, smiling

چو بتخانه خالی شد از انجمن

برهمن نگه کرد خندان به من

Saying, 'I know you no longer have a problem

The truth has become evident, and falsehood remains no more'

که دانم تو را بیش مشکل نماند

حقیقت عیان گشت و باطل نماند

When I saw that ignorance was firm in him

And absurd imagination was mixed within him

چو دیدم که جهل اندر او محکم است

خیال محال اندر او مدغم است

I dared not speak any more of the truth

For the truth must be hidden from the people of falsehood

نیارستم از حق دگر هیچ گفت

که حق ز اهل باطل بباید نهفت

When you see the strongman's strength

It is not bravery to break your own grip

چو بینی زبر دست را زور دست

نه مردی بود پنجهٔ خود شکست

For a while, I pretended to weep in remorse

Saying I regretted what I had said

زمانی به سالوس گریان شدم

که من زآنچه گفتم پشیمان شدم

My weeping swayed the hearts of the infidels

It's no wonder if a stone turns into a torrent

به گریه دل کافران کرد میل

عجب نیست سنگ ار بگردد به سیل

They rushed, in service, towards me with speed,

And with honor, they took hold of my arm indeed.

دویدند خدمت کنان سوی من

به عزت گرفتند بازوی من

I became an excuse-maker before the weak,

And struck the golden throne, with a seat of wood so meek.

شدم عذرگویان بر شخص عاج

به کرسی زر کوفت بر تخت ساج

I gave a kiss to the idol's hand with disdain,

Cursed be it and the idol worshipper, in pain.

بتک را یکی بوسه دادم به دست

که لعنت بر او باد و بر بت پرست

For days, I became an unbeliever in imitation,

I became a Brahman in the teachings of the divine narration.

به تقلید کافر شدم روز چند

برهمن شدم در مقالات زند

When I saw that I became trusted in the monastery’s gate,

I could not contain my joy, it was too great.

چو دیدم که در دیر گشتم امین

نگنجیدم از خرمی در زمین

One night, I tightly bound myself in the monastery,

I ran left and right like a scorpion, full of worry.

در دیر محکم ببستم شبی

دویدم چپ و راست چون عقربی

I looked from beneath the throne and above,

I saw a curtain, adorned with gold, shining like a dove.

نگه کردم از زیر تخت و زبر

یکی پرده دیدم مکلل به زر

Behind the curtain, a fire-worshipper stood, in the heat,

With a rope in hand, to complete the deceit.

پس پرده مطرانی آذرپرست

مجاور سر ریسمانی به دست

Suddenly, it became clear in that very moment,

Like David, the metal softened as if wax, so potent.

به فورم در آن حال معلوم شد

چو داود کآهن بر او موم شد

For when the rope is pulled, there is no escape,

The idol raises its hand, crying out in shape.

که ناچار چون در کشد ریسمان

بر آرد صنم دست، فریادخوان

The Brahman became ashamed of my face,

For my stitch was heard, marking disgrace.

برهمن شد از روی من شرمسار

که شنعت بود بخیه بر روی کار

They rushed forward and I stepped back,

And threw him into a pit, in my attack.

بتازید و من در پیش تاختم

نگونش به چاهی در انداختم

For I knew that if the Brahman survived,

He would remain, and strive to make me deprived.

که دانستم ار زنده آن برهمن

بماند، کند سعی در خون من

He prefers that I meet my fate through harm,

Lest I reveal his true face, causing alarm.

پسندد که از من بر آید دمار

مبادا که سرش کنم آشکار

When you hear of the misdeeds he has done,

Free yourself from his hands once the truth is spun.

چو از کار مفسد خبر یافتی

ز دستش برآور چو دریافتی

For if you leave him alive, that artless one,

He will not let you live another day under the sun.

که گر زنده‌اش مانی، آن بی هنر

نخواهد تو را زندگانی دگر

And if he places his head in service at your door,

If he gains a hand, he will sever your head forevermore.

وگر سر به خدمت نهد بر درت

اگر دست یابد ببرد سرت

Do not follow the deceiver

If you go and see, do not give him security

فریبنده را پای در پی منه

چو رفتی و دیدی امانش مده

I completely killed that wretch with a stone

For from the dead, there is no more story

تمامش بکشتم به سنگ آن خبیث

که از مرده دیگر نیاید حدیث

When I saw that I had caused a commotion

I left that land and fled

چو دیدم که غوغایی انگیختم

رها کردم آن بوم و بگریختم

If you set fire to a reed bed

Beware of the lions if you are wise

چو اندر نیستانی آتش زدی

ز شیران بپرهیز اگر بخردی

Do not kill the baby snake of the venomous man

If you kill, do not stay in that house

مکش بچهٔ مار مردم گزای

چو کشتی در آن خانه دیگر مپای

If you disturb the beehive

Flee from the place lest you be caught

چو زنبور خانه بیاشوفتی

گریز از محلت که گرم اوفتی

Do not shoot an arrow at someone more agile than yourself

When he falls, grab his hem with your teeth

به چابک‌تر از خود مینداز تیر

چو افتاد، دامن به دندان بگیر

There is no such advice in Saadi's pages

That when you dig by the wall, you should not stand

در اوراق سعدی چنین پند نیست

که چون پای دیوار کندی مایست

I came to India after that resurrection

And from there on the way to Yemen to Hajiz

به هند آمدم بعد از آن رستخیز

وز آنجا به راه یمن تا حجیز

Of all the hardships I endured

My mouth has not tasted sweetness until today

از آن جمله سختی که بر من گذشت

دهانم جز امروز شیرین نگشت

In the fortune and support of Abu Bakr Saad

Whom no mother has borne before or after

در اقبال و تأیید بوبکر سعد

که مادر نزاید چنو قبل و بعد

I came seeking justice from the tyranny of fate

I sought refuge in this shadowy protector

ز جور فلک دادخواه آمدم

در این سایه‌گستر پناه آمدم

I pray for this kingdom like a servant

Oh God, keep this shade everlasting

دعاگوی این دولتم بنده‌وار

خدایا تو این سایه پاینده دار

For I placed a salve not to heal a wound

But to suit his grace and honor

که مرهم نهادم نه در خورد ریش

که در خورد انعام و اکرام خویش

How can I repay this gratitude for the blessings

Even if my head turns into feet in service?

کی این شکر نعمت به جای آورم

و گر پای گردد به خدمت سرم؟

I found relief after those bonds

Still, I hear those counsels in my ears

فرج یافتم بعد از آن بندها

هنوزم به گوش است از آن پندها

One is that whenever I raise a hand in need

I raise it to the gate of the Knower of secrets

یکی آن که هر گه که دست نیاز

برآرم به درگاه دانای راز

I recall that Chinese beauty of mine,

Who blinds her eyes with dust, a sign.

به یاد آید آن لعبت چینیم

کند خاک در چشم خودبینیم

I know that the hand I have raised,

Was not by my own strength, but by grace.

بدانم که دستی که برداشتم

به نیروی خود بر نیفراشتم

The true-hearted do not withdraw their hand,

For they pull the thread from the unseen land.

نه صاحبدلان دست بر می‌کشند

که سررشته از غیب در می‌کشند

In goodness, the door is open, and obedience too,

But not everyone is capable of actions true.

در خیر باز است و طاعت ولیک

نه هر کس تواناست بر فعل نیک

This is the barrier in the royal hall,

No one can enter, except by the king's call.

همین است مانع که در بارگاه

نشاید شدن جز به فرمان شاه

The key to fate is not in anyone's hand,

The absolute power belongs only to God, the grand.

کلید قدر نیست در دست کس

توانای مطلق خدای است و بس

So, O man, walking on the righteous path,

You need not gratitude, for the Lord is just, at last.

پس ای مرد پوینده بر راه راست

تو را نیست منت، خداوند راست

When in the unseen, your nature was blessed,

No vile action will emerge from your soul, expressed.

چو در غیب نیکو نهادت سرشت

نیاید ز خوی تو کردار زشت

From the bee, this sweetness was made clear,

The same one who made poison in the snake appear.

ز زنبور کرد این حلاوت پدید

همان کس که در مار زهر آفرید

If He wills to ruin your realm, with might,

He first disturbs your people, causing plight.

چو خواهد که ملک تو ویران کند

نخست از تو خلقی پریشان کند

And if mercy is bestowed upon you, it’s true,

He will bring comfort from you to others too.

وگر باشدش بر تو بخشایشی

رساند به خلق از تو آسایشی

Do not be proud on the path of right,

For your hand was raised by others in the fight.

تکبر مکن بر ره راستی

که دستت گرفتند و برخاستی

Words are beneficial if you truly hear,

You reach men when you follow the path clear.

سخن سودمند است اگر بشنوی

به مردان رسی گر طریقت روی

You will find a position if they guide your way,

Where on the feast of honor, your seat will stay.

مقامی بیابی گرت ره دهند

که بر خوان عزت سماطت نهند

But you must not eat alone, be wise,

Remember the poor who have no prize.

ولیکن نباید که تنها خوری

ز درویش درمنده یاد آوری

You send it forth, only with mercy in heart,

For you cannot trust the deeds from which you depart.

فرستی مگر رحمتی در پیم

که بر کردهٔ خویش واثق نیم

Section 15 - Story of the journey to India and the misguidance of idol worshippers: I saw an idol made of ivory in Somnath

Book: Bustan

Author: Saadi Moshrefoldin Mosleh ebn Abdollah