Section 15 - Story of the journey to India and the misguidance of idol worshippers: I saw an idol made of ivory in Somnath
بخش ۱۵ - حکایت سفر هندوستان و ضلالت بت پرستان: بتی دیدم از عاج در سومنات
I saw an idol made of ivory in Somnath
Inlaid like the idol Manat in the age of ignorance
بتی دیدم از عاج در سومنات
مرصع چو در جاهلیت منات
Its image crafted so beautifully by the artist
That no image could be made better
چنان صورتش بسته تمثالگر
که صورت نبندد از آن خوبتر
Caravans from every direction
Came to see that lifeless image
ز هر ناحیت کاروانها روان
به دیدار آن صورت بی روان
The kings of China and Chegel had their hopes
Like Saadi's loyalty from that hard-hearted idol
طمع کرده رایان چین و چگل
چو سعدی وفا ز آن بت سخت دل
Eloquent ones came from every place
Pleading before that speechless figure
زبان آوران رفته از هر مکان
تضرع کنان پیش آن بی زبان
I was puzzled by that affair
Why a living being would worship an inanimate object?
فرو ماندم از کشف آن ماجرا
که حیی جمادی پرستد چرا؟
A Magian who was my companion
Polite, a roommate, and a friend
مغی را که با من سر و کار بود
نکوگوی و هم حجره و یار بود
I gently asked, 'O Brahmin
I am amazed at the actions in this temple
به نرمی بپرسیدم ای برهمن
عجب دارم از کار این بقعه من
That they are intoxicated by this weak figure
Bound in the pit of misguidance
که مدهوش این ناتوان پیکرند
مقید به چاه ضلال اندرند
It has neither the strength of hands nor the movement of feet
If you throw it down, it will not rise from its place
نه نیروی دستش، نه رفتار پای
ورش بفکنی بر نخیزد ز جای
Don't you see that its eyes are made of amber?
Seeking loyalty from stone eyes is futile
نبینی که چشمانش از کهرباست؟
وفا جستن از سنگ چشمان خطاست
Upon saying this, that friend became an enemy
Like fire, he became angry and attacked me
بر این گفتم آن دوست دشمن گرفت
چو آتش شد از خشم و در من گرفت
He informed the Magians and the old men of the temple
I saw no goodwill in that assembly
مغان را خبر کرد و پیران دیر
ندیدم در آن انجمن روی خیر
The infidels fell upon me like dogs for that bone
Like dogs on me for that bone
فتادند گبران پازند خوان
چو سگ در من از بهر آن استخوان
As their crooked path seemed straight to them
The straight path appeared crooked in their eyes
چو آن راه کژ پیششان راست بود
ره راست در چشمشان کژ نمود
For a man, no matter how wise and kind-hearted
Appears ignorant to the ignorant
که مرد ار چه دانا و صاحبدل است
به نزدیک بیدانشان جاهل است
I was as helpless as a drowning man
I saw no way out except patience
فرو ماندم از چاره همچون غریق
برون از مدارا ندیدم طریق
When you see that the ignorant is full of hate,
Peace lies in submission and gentleness' state.
چو بینی که جاهل به کین اندر است
سلامت به تسلیم و لین اندر است
I praised the great Brahman with words profound,
O sage, the interpreter of life, your wisdom knows no bound.
مهین برهمن را ستودم بلند
که ای پیر تفسیر استا و زند
I too, am pleased with the form of this idol’s frame,
For its shape is lovely, its stature full of fame.
مرا نیز با نقش این بت خوش است
که شکلی خوش و قامتی دلکش است
Its form appears new and wondrous to my sight,
But I know not the meaning behind it, though bright.
بدیع آیدم صورتش در نظر
ولیکن ز معنی ندارم خبر
For soon, the seeker of this path shall arrive,
And the stranger shall know less of evil than of good to survive.
که سالوک این منزلم عن قریب
بد از نیک کمتر شناسد غریب
You know that Farzin bears this letter’s script,
The adviser to the king in this sacred crypt.
تو دانی که فرزین این رقعهای
نصیحتگر شاه این بقعهای
What meaning is there in the form of this idol, I wonder?
For I am the first of its worshippers, pulling the thunder.
چه معنی است در صورت این صنم
که اول پرستندگانش منم
Worship by imitation is a misguided way,
Blessed is the wayfarer who has the light of knowledge’s ray.
عبادت به تقلید گمراهی است
خنک رهروی را که آگاهی است
The Brahman’s face glowed with joy’s delight,
He smiled and said, 'O well-spoken one, your words are bright.'
برهمن ز شادی بر افروخت روی
پسندید و گفت ای پسندیده گوی
Your question is right, and your actions are fair,
Whoever seeks a reason will find it, if they dare.
سؤالت صواب است و فعلت جمیل
به منزل رسد هر که جوید دلیل
I too, wandered far in my quest,
I saw idols, unaware of myself, lost in my test.
بسی چون تو گردیدم اندر سفر
بتان دیدم از خویشتن بی خبر
Except this idol, which every morning is here,
And to the Creator, it raises its hand, sincere.
جز این بت که هر صبح از اینجا که هست
برآرد به یزدان دادار دست
If you wish, stay here tonight in my place,
For tomorrow, the truth shall be revealed to your face.
وگر خواهی امشب همینجا بباش
که فردا شود سر این بر تو فاش
I spent that night under the elder’s command,
Like Bijan, trapped in the pit of despair, unmanned.
شب آنجا ببودم به فرمان پیر
چو بیژن به چاه بلا در اسیر
A night that stretched like the Day of Judgement, so long,
Magi gathered around me, unwashed, in prayer strong.
شبی همچو روز قیامت دراز
مغان گرد من بی وضو در نماز
The priests never touched water, their need untended,
Their armpits like the dead, under the sun, unmended.
کشیشان هرگز نیازرده آب
بغلها چو مردار در آفتاب
Had I committed a great sin, I wonder, in vain?
That I endured such a dreadful, tormenting pain.
مگر کرده بودم گناهی عظیم
که بردم در آن شب عذابی الیم
All night, trapped in this sorrow
One hand on the heart, the other in prayer
همه شب در این قید غم مبتلا
یکم دست بر دل، یکی بر دعا
Suddenly the drummer beat the drum
The rooster of the Brahmin called from above
که ناگه دهل زن فرو کوفت کوس
بخواند از فضای برهمن خروس
The night preacher in black without dispute
Unsheathed the sword of day from its scabbard
خطیب سیه پوش شب بی خلاف
بر آهخت شمشیر روز از غلاف
The morning fire fell on the burnt
In an instant, the world was ablaze
فتاد آتش صبح در سوخته
به یک دم جهانی شد افروخته
You'd say in the land of Zanzibar
Suddenly the Tatars came from a corner
تو گفتی که در خطهٔ زنگبار
ز یک گوشه ناگه در آمد تتار
The ill-fated Magians with unwashed faces
Came to the temple from doors, fields, and streets
مغان تبه رای ناشسته روی
به دیر آمدند از در و دشت و کوی
No man or woman remained in the city
No place for entering was left in that idol temple
کس از مرد در شهر و از زن نماند
در آن بتکده جای درزن نماند
I was weak from sorrow and drunk from sleep
When suddenly the statue raised its hand
من از غصه رنجور و از خواب مست
که ناگاه تمثال برداشت دست
At once a roar rose from them
You'd say the sea had come to a boil
به یک بار از ایشان برآمد خروش
تو گفتی که دریا بر آمد به جوش
When the temple was emptied of the assembly
The Brahmin looked at me, smiling
چو بتخانه خالی شد از انجمن
برهمن نگه کرد خندان به من
Saying, 'I know you no longer have a problem
The truth has become evident, and falsehood remains no more'
که دانم تو را بیش مشکل نماند
حقیقت عیان گشت و باطل نماند
When I saw that ignorance was firm in him
And absurd imagination was mixed within him
چو دیدم که جهل اندر او محکم است
خیال محال اندر او مدغم است
I dared not speak any more of the truth
For the truth must be hidden from the people of falsehood
نیارستم از حق دگر هیچ گفت
که حق ز اهل باطل بباید نهفت
When you see the strongman's strength
It is not bravery to break your own grip
چو بینی زبر دست را زور دست
نه مردی بود پنجهٔ خود شکست
For a while, I pretended to weep in remorse
Saying I regretted what I had said
زمانی به سالوس گریان شدم
که من زآنچه گفتم پشیمان شدم
My weeping swayed the hearts of the infidels
It's no wonder if a stone turns into a torrent
به گریه دل کافران کرد میل
عجب نیست سنگ ار بگردد به سیل
They rushed, in service, towards me with speed,
And with honor, they took hold of my arm indeed.
دویدند خدمت کنان سوی من
به عزت گرفتند بازوی من
I became an excuse-maker before the weak,
And struck the golden throne, with a seat of wood so meek.
شدم عذرگویان بر شخص عاج
به کرسی زر کوفت بر تخت ساج
I gave a kiss to the idol's hand with disdain,
Cursed be it and the idol worshipper, in pain.
بتک را یکی بوسه دادم به دست
که لعنت بر او باد و بر بت پرست
For days, I became an unbeliever in imitation,
I became a Brahman in the teachings of the divine narration.
به تقلید کافر شدم روز چند
برهمن شدم در مقالات زند
When I saw that I became trusted in the monastery’s gate,
I could not contain my joy, it was too great.
چو دیدم که در دیر گشتم امین
نگنجیدم از خرمی در زمین
One night, I tightly bound myself in the monastery,
I ran left and right like a scorpion, full of worry.
در دیر محکم ببستم شبی
دویدم چپ و راست چون عقربی
I looked from beneath the throne and above,
I saw a curtain, adorned with gold, shining like a dove.
نگه کردم از زیر تخت و زبر
یکی پرده دیدم مکلل به زر
Behind the curtain, a fire-worshipper stood, in the heat,
With a rope in hand, to complete the deceit.
پس پرده مطرانی آذرپرست
مجاور سر ریسمانی به دست
Suddenly, it became clear in that very moment,
Like David, the metal softened as if wax, so potent.
به فورم در آن حال معلوم شد
چو داود کآهن بر او موم شد
For when the rope is pulled, there is no escape,
The idol raises its hand, crying out in shape.
که ناچار چون در کشد ریسمان
بر آرد صنم دست، فریادخوان
The Brahman became ashamed of my face,
For my stitch was heard, marking disgrace.
برهمن شد از روی من شرمسار
که شنعت بود بخیه بر روی کار
They rushed forward and I stepped back,
And threw him into a pit, in my attack.
بتازید و من در پیش تاختم
نگونش به چاهی در انداختم
For I knew that if the Brahman survived,
He would remain, and strive to make me deprived.
که دانستم ار زنده آن برهمن
بماند، کند سعی در خون من
He prefers that I meet my fate through harm,
Lest I reveal his true face, causing alarm.
پسندد که از من بر آید دمار
مبادا که سرش کنم آشکار
When you hear of the misdeeds he has done,
Free yourself from his hands once the truth is spun.
چو از کار مفسد خبر یافتی
ز دستش برآور چو دریافتی
For if you leave him alive, that artless one,
He will not let you live another day under the sun.
که گر زندهاش مانی، آن بی هنر
نخواهد تو را زندگانی دگر
And if he places his head in service at your door,
If he gains a hand, he will sever your head forevermore.
وگر سر به خدمت نهد بر درت
اگر دست یابد ببرد سرت
Do not follow the deceiver
If you go and see, do not give him security
فریبنده را پای در پی منه
چو رفتی و دیدی امانش مده
I completely killed that wretch with a stone
For from the dead, there is no more story
تمامش بکشتم به سنگ آن خبیث
که از مرده دیگر نیاید حدیث
When I saw that I had caused a commotion
I left that land and fled
چو دیدم که غوغایی انگیختم
رها کردم آن بوم و بگریختم
If you set fire to a reed bed
Beware of the lions if you are wise
چو اندر نیستانی آتش زدی
ز شیران بپرهیز اگر بخردی
Do not kill the baby snake of the venomous man
If you kill, do not stay in that house
مکش بچهٔ مار مردم گزای
چو کشتی در آن خانه دیگر مپای
If you disturb the beehive
Flee from the place lest you be caught
چو زنبور خانه بیاشوفتی
گریز از محلت که گرم اوفتی
Do not shoot an arrow at someone more agile than yourself
When he falls, grab his hem with your teeth
به چابکتر از خود مینداز تیر
چو افتاد، دامن به دندان بگیر
There is no such advice in Saadi's pages
That when you dig by the wall, you should not stand
در اوراق سعدی چنین پند نیست
که چون پای دیوار کندی مایست
I came to India after that resurrection
And from there on the way to Yemen to Hajiz
به هند آمدم بعد از آن رستخیز
وز آنجا به راه یمن تا حجیز
Of all the hardships I endured
My mouth has not tasted sweetness until today
از آن جمله سختی که بر من گذشت
دهانم جز امروز شیرین نگشت
In the fortune and support of Abu Bakr Saad
Whom no mother has borne before or after
در اقبال و تأیید بوبکر سعد
که مادر نزاید چنو قبل و بعد
I came seeking justice from the tyranny of fate
I sought refuge in this shadowy protector
ز جور فلک دادخواه آمدم
در این سایهگستر پناه آمدم
I pray for this kingdom like a servant
Oh God, keep this shade everlasting
دعاگوی این دولتم بندهوار
خدایا تو این سایه پاینده دار
For I placed a salve not to heal a wound
But to suit his grace and honor
که مرهم نهادم نه در خورد ریش
که در خورد انعام و اکرام خویش
How can I repay this gratitude for the blessings
Even if my head turns into feet in service?
کی این شکر نعمت به جای آورم
و گر پای گردد به خدمت سرم؟
I found relief after those bonds
Still, I hear those counsels in my ears
فرج یافتم بعد از آن بندها
هنوزم به گوش است از آن پندها
One is that whenever I raise a hand in need
I raise it to the gate of the Knower of secrets
یکی آن که هر گه که دست نیاز
برآرم به درگاه دانای راز
I recall that Chinese beauty of mine,
Who blinds her eyes with dust, a sign.
به یاد آید آن لعبت چینیم
کند خاک در چشم خودبینیم
I know that the hand I have raised,
Was not by my own strength, but by grace.
بدانم که دستی که برداشتم
به نیروی خود بر نیفراشتم
The true-hearted do not withdraw their hand,
For they pull the thread from the unseen land.
نه صاحبدلان دست بر میکشند
که سررشته از غیب در میکشند
In goodness, the door is open, and obedience too,
But not everyone is capable of actions true.
در خیر باز است و طاعت ولیک
نه هر کس تواناست بر فعل نیک
This is the barrier in the royal hall,
No one can enter, except by the king's call.
همین است مانع که در بارگاه
نشاید شدن جز به فرمان شاه
The key to fate is not in anyone's hand,
The absolute power belongs only to God, the grand.
کلید قدر نیست در دست کس
توانای مطلق خدای است و بس
So, O man, walking on the righteous path,
You need not gratitude, for the Lord is just, at last.
پس ای مرد پوینده بر راه راست
تو را نیست منت، خداوند راست
When in the unseen, your nature was blessed,
No vile action will emerge from your soul, expressed.
چو در غیب نیکو نهادت سرشت
نیاید ز خوی تو کردار زشت
From the bee, this sweetness was made clear,
The same one who made poison in the snake appear.
ز زنبور کرد این حلاوت پدید
همان کس که در مار زهر آفرید
If He wills to ruin your realm, with might,
He first disturbs your people, causing plight.
چو خواهد که ملک تو ویران کند
نخست از تو خلقی پریشان کند
And if mercy is bestowed upon you, it’s true,
He will bring comfort from you to others too.
وگر باشدش بر تو بخشایشی
رساند به خلق از تو آسایشی
Do not be proud on the path of right,
For your hand was raised by others in the fight.
تکبر مکن بر ره راستی
که دستت گرفتند و برخاستی
Words are beneficial if you truly hear,
You reach men when you follow the path clear.
سخن سودمند است اگر بشنوی
به مردان رسی گر طریقت روی
You will find a position if they guide your way,
Where on the feast of honor, your seat will stay.
مقامی بیابی گرت ره دهند
که بر خوان عزت سماطت نهند
But you must not eat alone, be wise,
Remember the poor who have no prize.
ولیکن نباید که تنها خوری
ز درویش درمنده یاد آوری
You send it forth, only with mercy in heart,
For you cannot trust the deeds from which you depart.
فرستی مگر رحمتی در پیم
که بر کردهٔ خویش واثق نیم
Section 15 - Story of the journey to India and the misguidance of idol worshippers: I saw an idol made of ivory in Somnath
Book: Bustan