Section 33 - A statement on the strategy and planning of a kingdom and military campaign: Efforts continue until the plan is successful

بخش ۳۳ - گفتار اندر رای و تدبیر ملک و لشکرکشی: همی تا برآید به تدبیر کار

As long as a matter can be resolved by strategy

Conciliation with an enemy is better than war.

همی تا برآید به تدبیر کار

مدارای دشمن به از کارزار

When you cannot defeat an enemy by force

You must close the door of conflict with kindness.

چو نتوان عدو را به قوت شکست

به نعمت بباید در فتنه بست

If you fear harm from your enemy

Bind his tongue with the amulet of kindness.

گر اندیشه باشد ز خصمت گزند

به تعویذ احسان زبانش ببند

Instead of thorns, scatter gold on the enemy's path

For kindness blunts sharp teeth.

عدو را به جای خسک زر بریز

که احسان کند کند، دندان تیز

When you cannot bite a hand, kiss it

For with the powerful, the solution is flattery and cajolery.

چو دستی نشاید گزیدن، ببوس

که با غالبان چاره زرق است و لوس

Even Rostam can be bound by strategy

As Esfandiyar could not escape the noose.

به تدبیر رستم در آید به بند

که اسفندیارش نجست از کمند

One can skin an enemy when the opportunity arises

Therefore, treat him with such conciliation as a friend.

عدو را به فرصت توان کند پوست

پس او را مدارا چنان کن که دوست

Beware of fighting a lesser person

For I have seen many floods from a single drop.

حذر کن ز پیکار کمتر کسی

که از قطره سیلاب دیدم بسی

As long as you can, do not frown

For even a weak enemy is better than losing a friend.

مزن تا توانی بر ابرو گره

که دشمن اگرچه زبون، دوست به

His enemy is fresh and his friend is wounded

For one who has more enemies than friends.

بود دشمنش تازه و دوست ریش

کسی کش بود دشمن از دوست بیش

Do not fight with an army greater than yours

For one cannot press a finger on a lancet (without getting hurt).

مزن با سپاهی ز خود بیشتر

که نتوان زد انگشت بر نیشتر

And if you are stronger than him in battle

It is not manly to exert force over the weak.

وگر زو تواناتری در نبرد

نه مردی است بر ناتوان زور کرد

Whether you have the strength of an elephant or the claws of a lion

In my view, peace is better than war.

اگر پیل زوری وگر شیر چنگ

به نزدیک من صلح بهتر که جنگ

When all stratagems fail

Drawing the sword becomes permissible.

چو دست از همه حیلتی در گسست

حلال است بردن به شمشیر دست

If the enemy seeks peace, do not refuse

And if he seeks war, do not turn away.

اگر صلح خواهد عدو سر مپیچ

وگر جنگ جوید عنان بر مپیچ

For if he closes the door of battle

Your worth and awe will become one thousandfold.

که گر وی ببندد در کارزار

تو را قدر و هیبت شود یک، هزار

And if he brings the foot of war into the stirrup

The Judge will not demand an accounting from you on Judgment Day.

ور او پای جنگ آورد در رکاب

نخواهد به حشر از تو داور حساب

You too be ready for war when he seeks enmity

For kindness with an enemy is a mistake.

تو هم جنگ را باش چون کینه خواست

که با کینه ور مهربانی خطاست

When you speak to a base person with kindness and gentleness

His arrogance and insolence will increase.

چو با سفله گویی به لطف و خوشی

فزون گرددش کبر و گردن کشی

With Arabian horses and valiant men

Eradicate the dust of malice from its foundation.

به اسبان تازی و مردان مرد

بر آر از نهاد بداندیش گرد

And if it can be achieved with gentleness and wisdom

Do not strive with harshness, anger, and severity.

و گر می بر آید به نرمی و هوش

به تندی و خشم و درشتی مکوش

When the enemy comes to the door in submission

You should not seek further contention.

چو دشمن به عجز اندر آمد ز در

نباید که پرخاش جویی دگر

When he seeks quarter, practice generosity

Forgive him, but be mindful of his deceit.

چو زنهار خواهد کرم پیشه کن

ببخشای و از مکرش اندیشه کن

Do not turn away from the counsel of an experienced elder

For the aged one is tested by time.

ز تدبیر پیر کهن بر مگرد

که کارآزموده بود سالخورد

They establish a firm foundation

The young with strength and the old with counsel.

در آرند بنیاد رویین ز پای

جوانان به نیروی و پیران به رای

Think carefully, do not flee in the heart of battle

How do you know which side will be victorious?

بیندیش در قلب هیجا مفر

چه دانی که زان که باشد ظفر؟

When you see that the army is scattered

Do not throw your sweet life to the wind alone.

چو بینی که لشکر ز هم دست داد

به تنها مده جان شیرین به باد

If you are on the side, try to escape

And if you are in the midst, wear the enemy's clothes (disguise yourself).

اگر بر کناری به رفتن بکوش

وگر در میان لبس دشمن بپوش

And if you are a thousand and the enemy is two hundred

When night falls, do not stay in the enemy's territory.

وگر خود هزاری و دشمن دویست

چو شب شد در اقلیم دشمن مایست

In the dark night, fifty horsemen from ambush

With their might, they tear the earth like five hundred.

شب تیره پنجه سوار از کمین

چو پانصد به هیبت بدرد زمین

When you want to travel roads at night

First beware of ambushes.

چو خواهی بریدن به شب راهها

حذر کن نخست از کمینگاهها

When there is a day's journey between two armies

Remains, pitch your tent in that place.

میان دو لشکر چو یک روز راه

بماند، بزن خیمه بر جایگاه

If he takes the initiative, do not grieve

Even if he is Afrasiab, take out his brain (defeat him).

گر او پیشدستی کند غم مدار

ور افراسیاب است مغزش بر آر

You do not know that when an army marches for a day

The strength of its powerful grasp will not remain.

ندانی که لشکر چو یک روزه راند

سر پنجهٔ زورمندش نماند

You strike the remaining army with ease

For the ignorant one has wronged himself.

تو آسوده بر لشکر مانده زن

که نادان ستم کرد بر خویشتن

When you defeat the enemy, lower the banner (stop the pursuit)

So that his wounds do not reopen.

چو دشمن شکستی بیفکن علم

که بازش نیاید جراحت به هم

Do not pursue the fleeing enemy too far

Lest you become separated from your allies.

بسی در قفای هزیمت مران

نباید که دور افتی از یاوران

When you see the air like a fog from the dust of battle

They will surround you with spears and swords.

هوا بینی از گرد هیجا چو میغ

بگیرند گردت به زوبین و تیغ

The army should not pursue plunder

Lest the king's rear be left unprotected.

به دنبال غارت نراند سپاه

که خالی بماند پس پشت شاه

The king's guarding of the army

Is better than fighting in the midst of battle.

سپه را نگهبانی شهریار

به از جنگ در حلقهٔ کارزار