Section 7 - The Story of the Prince of Ganja Repenting: There was a prince in Ganja.
بخش ۷ - حکایت توبه کردن ملک زاده گنجه: یکی پادشهزاده در گنجه بود
There was a prince in Ganja,
Who was unclean and far from virtue.
یکی پادشهزاده در گنجه بود
که دور از تو ناپاک و سرپنجه بود
He entered the mosque, drunken and loud,
Wine in his head, with a goblet in hand.
به مسجد در آمد سرایان و مست
می اندر سر و ساتکینی به دست
In the sanctuary was a pious man,
With charming words and a pure heart.
به مقصوره در پارسایی مقیم
زبانی دلاویز و قلبی سلیم
A few gathered to hear his speech,
If you are not learned, at least be a good listener.
تنی چند بر گفت او مجتمع
چو عالم نباشی کم از مستمع
When that rebellious one embraced disgrace,
Those noble souls were deeply troubled.
چو بی عزتی پیشه کرد آن حرون
شدند آن عزیزان خراب اندرون
If the king himself sets a bad example,
Who dares to speak of virtue and reform?
چو منکر بود پادشه را قدم
که یارد زد از امر معروف دم؟
Command may scatter rose fragrance afar,
Yet the sound of the lute fades against the drum.
تحکم کند سیر بر بوی گل
فرو ماند آواز چنگ از دهل
If you can forbid wrongdoing, do so,
But do not sit idle if you lack hands and feet.
گرت نهی منکر بر آید ز دست
نشاید چو بی دست و پایان نشست
And if you lack the power, at least speak,
That hearts may cleanse through your counsel.
وگر دست قدرت نداری، بگوی
که پاکیزه گردد به اندرز خوی
When neither hands nor tongue can act,
Men of honor act with noble intent.
چو دست و زبان را نماند مجال
به همت نمایند مردی رجال
One approached a wise recluse,
Complaining and weeping with his head on the ground.
یکی پیش دانای خلوت نشین
بنالید و بگریست سر بر زمین
Saying, 'Pray for this impure and drunken rogue,
For we are powerless and speechless.'
که باری بر این رند ناپاک و مست
دعا کن که ما بی زبانیم و دست
A heartfelt, burning prayer,
Is mightier than seventy swords and axes.
دمی سوزناک از دلی با خبر
قوی تر که هفتاد تیغ و تبر
The worldly-wise man raised his hands,
And said, 'O Lord of high and low!'
بر آورد مرد جهاندیده دست
چه گفت ای خداوند بالا و پست
This boy's time with life is sweet,
O God, keep all his moments sweet forever.
خوش است این پسر وقتش از روزگار
خدایا همه وقت او خوش بدار
Someone asked, 'O guide of righteousness,
Why did you wish good for this evil one?'
کسی گفتش ای قدوهٔ راستی
بر این بد چرا نیکویی خواستی؟
If you wish good for the treacherous,
Then what evil have you wished upon the city's people?
چو بد عهد را نیک خواهی ز بهر
چه بد خواستی بر سر خلق شهر؟
The keen-sighted replied,
Do not seek what you cannot understand.
چنین گفت بینندهٔ تیز هوش
چو سر سخن در نیابی مجوش
I did not embellish the gathering with vain words,
But sought his repentance with sincere praise.
به طامات مجلس نیاراستم
ز داد آفرین توبهاش خواستم
For whenever one returns from vile traits,
They attain eternal bliss in paradise.
که هر گه که باز آید از خوی زشت
به عیشی رسد جاودان در بهشت
This lasting joy is but five days long
Beyond it, lies the eternal joys among
همین پنج روز است عیش مدام
به ترک اندرش عیشهای مدام
A tale that a man of eloquence told
One carried it to the king, bold and bold
حدیثی که مرد سخن ساز گفت
کسی ز آن میان با ملک باز گفت
From ecstasy, tears gathered like clouds
And sorrow's flood rained on his face in shrouds
ز وجد آب در چشمش آمد چو میغ
ببارید بر چهره سیل دریغ
The flames of longing burned within his core
Shame lowered his gaze to the ground once more
به نیران شوق اندرونش بسوخت
حیا دیده بر پشت پایش بدوخت
To the righteous assembly, someone was sent
Seeking help for repentance with cries that vent
بر نیک محضر فرستاد کس
در توبه کوبان که فریاد رس
Please step forth, so I may bow my head
To lay ignorance and deceit to bed
قدم رنجه فرمای تا سر نهم
سر جهل و ناراستی بر نهم
Two ranks stood by the army’s gate in array
The eloquent entered the royal court that day
دو رویه ستادند بر در سپاه
سخن پرور آمد در ایوان شاه
He saw sugar, jujube, candles, and wine
A land blessed with bounty, its people in decline
شکر دید و عناب و شمع و شراب
ده از نعمت آباد و مردم خراب
One lost in himself, another half-drunk
One reciting verses, with goblet sunk
یکی غایب از خود، یکی نیم مست
یکی شعر گویان صراحی به دست
From one side, the minstrel raised a cry
From the other, the cupbearer’s call to try
ز سویی بر آورده مطرب خروش
ز دیگر سو آواز ساقی که نوش
Companions, ruined by ruby-red wine
A harpist cradled their harp like a shrine
حریفان خراب از می لعل رنگ
سر چنگی از خواب در بر چو چنگ
None among the courtiers held their heads high
Except the narcissus, no eye was nigh
نبود از ندیمان گردن فراز
به جز نرگس آن جا کسی دیده باز
The drum and harp harmonized in accord
From the depths, a mournful wail was poured
دف و چنگ با یکدگر سازگار
بر آورده زیر از میان ناله زار
He ordered, and wisdom was shattered outright
The pure joy turned to anguish in the night
بفرمود و در هم شکستند خرد
مبدل شد آن عیش صافی به درد
They broke the harp and snapped the lute’s string
The singer cast out his song and its ring
شکستند چنگ و گسستند رود
به در کرد گوینده از سر سرود
In the tavern, they struck the jars with stones
They placed gourds upright and severed their domes
به میخانه در سنگ بر دن زدند
کدو را نشاندند و گردن زدند
Ruby wine spilled from an overturned flask
Flowing like blood from a bird slain in task
می لاله گون از بط سرنگون
روان همچنان کز بط کشته خون
The cask carried nine months of aged wine
In the chaos, it poured its precious line
خم آبستن خمر نه ماهه بود
در آن فتنه دختر بینداخت زود
They split the skin bag down to its navel
The goblet gazed with bloodshot tears, unstable
شکم تا به نافش دریدند مشک
قدح را بر او چشم خونی پر اشک
He ordered the courtyard stones to be torn
Removed and replaced, the ground was reborn
بفرمود تا سنگ صحن سرای
بکندند و کردند نو باز جای
The ruby-colored wine's stain so deep
Could not be washed from the marble to sweep
که گلگونه خمر یاقوت فام
به شستن نمیشد ز روی رخام
No wonder the drain became all undone,
For on that day, it drank much wine in the sun
عجب نیست بالوعه گر شد خراب
که خورد اندر آن روز چندان شراب
Whoever grabbed the lute in their hand,
Was struck like a drum by the people's demand
دگر هر که بربط گرفتی به کف
قفا خوردی از دست مردم چو دف
And if a rogue carried the harp on their back,
Their ears were rubbed like a tambour with a smack
وگر فاسقی چنگ بردی به دوش
بمالیدی او را چو طنبور گوش
The youth, drunk on pride and arrogance so grand,
Sat in seclusion like the aged, at command
جوان سر از کبر و پندار مست
چو پیران به کنج عبادت نشست
The father had warned him time and again,
Be fair in your path, speak pure words, refrain
پدر بارها گفته بودش به هول
که شایسته رو باش و پاکیزه قول
Though he endured his father's wrath and chains,
No benefit came as much as wise refrains
جفای پدر برد و زندان و بند
چنان سودمندش نیامد که پند
Had soft words guided the path he tread,
And said, cast aside your youth and foolish head
گرش سخت گفتی سخنگوی سهل
که بیرون کن از سر جوانی و جهل
His pride and dreams made him so defiant,
That he wouldn't let a beggar stay reliant
خیال و غرورش بر آن داشتی
که درویش را زنده نگذاشتی
The roaring lion never throws its shield,
Nor does the leopard fear a sharpened field
سپر نفکند شیر غران ز جنگ
نیندیشد از تیغ بران پلنگ
With gentleness, an enemy can turn to a friend,
But harshness to a friend brings enmity in the end
به نرمی ز دشمن توان کرد دوست
چو با دوست سختی کنی دشمن اوست
Like an anvil, none can stay hard for long,
When struck by the hammer of correction strong
چو سندان کسی سخت رویی نکرد
که خایسک تأدیب بر سر نخورد
Speak not harshly to the ruler, my dear,
When you see them stern, approach soft and clear
به گفتن درشتی مکن با امیر
چو بینی که سختی کند، سست گیر
Adapt to the morals of those you meet,
Whether they're humble or of lofty seat
به اخلاق با هر که بینی بساز
اگر زیردست است اگر سرفراز
The soft neck will rise by words sweetly said,
While harsh words bow even the loftiest head
که این گردن از نازکی بر کشد
به گفتار خوش، و آن سر اندر کشد
With sweet words, one can win the contest's play,
While bitterness drives the quick-tempered away
به شیرین زبانی توان برد گوی
که پیوسته تلخی برد تندخوی
From Sa'di, learn the art of sweet discourse,
Tell the sullen-faced to die of their remorse
تو شیرین زبانی ز سعدی بگیر
ترش روی را گو به تلخی بمیر
Section 7 - The Story of the Prince of Ganja Repenting: There was a prince in Ganja.
Book: Bustan