Section 7 - The Story of the Prince of Ganja Repenting: There was a prince in Ganja.

بخش ۷ - حکایت توبه کردن ملک زاده گنجه: یکی پادشه‌زاده در گنجه بود

There was a prince in Ganja,

Who was unclean and far from virtue.

یکی پادشه‌زاده در گنجه بود

که دور از تو ناپاک و سرپنجه بود

He entered the mosque, drunken and loud,

Wine in his head, with a goblet in hand.

به مسجد در آمد سرایان و مست

می اندر سر و ساتکینی به دست

In the sanctuary was a pious man,

With charming words and a pure heart.

به مقصوره در پارسایی مقیم

زبانی دلاویز و قلبی سلیم

A few gathered to hear his speech,

If you are not learned, at least be a good listener.

تنی چند بر گفت او مجتمع

چو عالم نباشی کم از مستمع

When that rebellious one embraced disgrace,

Those noble souls were deeply troubled.

چو بی عزتی پیشه کرد آن حرون

شدند آن عزیزان خراب اندرون

If the king himself sets a bad example,

Who dares to speak of virtue and reform?

چو منکر بود پادشه را قدم

که یارد زد از امر معروف دم؟

Command may scatter rose fragrance afar,

Yet the sound of the lute fades against the drum.

تحکم کند سیر بر بوی گل

فرو ماند آواز چنگ از دهل

If you can forbid wrongdoing, do so,

But do not sit idle if you lack hands and feet.

گرت نهی منکر بر آید ز دست

نشاید چو بی دست و پایان نشست

And if you lack the power, at least speak,

That hearts may cleanse through your counsel.

وگر دست قدرت نداری، بگوی

که پاکیزه گردد به اندرز خوی

When neither hands nor tongue can act,

Men of honor act with noble intent.

چو دست و زبان را نماند مجال

به همت نمایند مردی رجال

One approached a wise recluse,

Complaining and weeping with his head on the ground.

یکی پیش دانای خلوت نشین

بنالید و بگریست سر بر زمین

Saying, 'Pray for this impure and drunken rogue,

For we are powerless and speechless.'

که باری بر این رند ناپاک و مست

دعا کن که ما بی زبانیم و دست

A heartfelt, burning prayer,

Is mightier than seventy swords and axes.

دمی سوزناک از دلی با خبر

قوی تر که هفتاد تیغ و تبر

The worldly-wise man raised his hands,

And said, 'O Lord of high and low!'

بر آورد مرد جهاندیده دست

چه گفت ای خداوند بالا و پست

This boy's time with life is sweet,

O God, keep all his moments sweet forever.

خوش است این پسر وقتش از روزگار

خدایا همه وقت او خوش بدار

Someone asked, 'O guide of righteousness,

Why did you wish good for this evil one?'

کسی گفتش ای قدوهٔ راستی

بر این بد چرا نیکویی خواستی؟

If you wish good for the treacherous,

Then what evil have you wished upon the city's people?

چو بد عهد را نیک خواهی ز بهر

چه بد خواستی بر سر خلق شهر؟

The keen-sighted replied,

Do not seek what you cannot understand.

چنین گفت بینندهٔ تیز هوش

چو سر سخن در نیابی مجوش

I did not embellish the gathering with vain words,

But sought his repentance with sincere praise.

به طامات مجلس نیاراستم

ز داد آفرین توبه‌اش خواستم

For whenever one returns from vile traits,

They attain eternal bliss in paradise.

که هر گه که باز آید از خوی زشت

به عیشی رسد جاودان در بهشت

This lasting joy is but five days long

Beyond it, lies the eternal joys among

همین پنج روز است عیش مدام

به ترک اندرش عیشهای مدام

A tale that a man of eloquence told

One carried it to the king, bold and bold

حدیثی که مرد سخن ساز گفت

کسی ز آن میان با ملک باز گفت

From ecstasy, tears gathered like clouds

And sorrow's flood rained on his face in shrouds

ز وجد آب در چشمش آمد چو میغ

ببارید بر چهره سیل دریغ

The flames of longing burned within his core

Shame lowered his gaze to the ground once more

به نیران شوق اندرونش بسوخت

حیا دیده بر پشت پایش بدوخت

To the righteous assembly, someone was sent

Seeking help for repentance with cries that vent

بر نیک محضر فرستاد کس

در توبه کوبان که فریاد رس

Please step forth, so I may bow my head

To lay ignorance and deceit to bed

قدم رنجه فرمای تا سر نهم

سر جهل و ناراستی بر نهم

Two ranks stood by the army’s gate in array

The eloquent entered the royal court that day

دو رویه ستادند بر در سپاه

سخن پرور آمد در ایوان شاه

He saw sugar, jujube, candles, and wine

A land blessed with bounty, its people in decline

شکر دید و عناب و شمع و شراب

ده از نعمت آباد و مردم خراب

One lost in himself, another half-drunk

One reciting verses, with goblet sunk

یکی غایب از خود، یکی نیم مست

یکی شعر گویان صراحی به دست

From one side, the minstrel raised a cry

From the other, the cupbearer’s call to try

ز سویی بر آورده مطرب خروش

ز دیگر سو آواز ساقی که نوش

Companions, ruined by ruby-red wine

A harpist cradled their harp like a shrine

حریفان خراب از می لعل رنگ

سر چنگی از خواب در بر چو چنگ

None among the courtiers held their heads high

Except the narcissus, no eye was nigh

نبود از ندیمان گردن فراز

به جز نرگس آن جا کسی دیده باز

The drum and harp harmonized in accord

From the depths, a mournful wail was poured

دف و چنگ با یکدگر سازگار

بر آورده زیر از میان ناله زار

He ordered, and wisdom was shattered outright

The pure joy turned to anguish in the night

بفرمود و در هم شکستند خرد

مبدل شد آن عیش صافی به درد

They broke the harp and snapped the lute’s string

The singer cast out his song and its ring

شکستند چنگ و گسستند رود

به در کرد گوینده از سر سرود

In the tavern, they struck the jars with stones

They placed gourds upright and severed their domes

به میخانه در سنگ بر دن زدند

کدو را نشاندند و گردن زدند

Ruby wine spilled from an overturned flask

Flowing like blood from a bird slain in task

می لاله گون از بط سرنگون

روان همچنان کز بط کشته خون

The cask carried nine months of aged wine

In the chaos, it poured its precious line

خم آبستن خمر نه ماهه بود

در آن فتنه دختر بینداخت زود

They split the skin bag down to its navel

The goblet gazed with bloodshot tears, unstable

شکم تا به نافش دریدند مشک

قدح را بر او چشم خونی پر اشک

He ordered the courtyard stones to be torn

Removed and replaced, the ground was reborn

بفرمود تا سنگ صحن سرای

بکندند و کردند نو باز جای

The ruby-colored wine's stain so deep

Could not be washed from the marble to sweep

که گلگونه خمر یاقوت فام

به شستن نمی‌شد ز روی رخام

No wonder the drain became all undone,

For on that day, it drank much wine in the sun

عجب نیست بالوعه گر شد خراب

که خورد اندر آن روز چندان شراب

Whoever grabbed the lute in their hand,

Was struck like a drum by the people's demand

دگر هر که بربط گرفتی به کف

قفا خوردی از دست مردم چو دف

And if a rogue carried the harp on their back,

Their ears were rubbed like a tambour with a smack

وگر فاسقی چنگ بردی به دوش

بمالیدی او را چو طنبور گوش

The youth, drunk on pride and arrogance so grand,

Sat in seclusion like the aged, at command

جوان سر از کبر و پندار مست

چو پیران به کنج عبادت نشست

The father had warned him time and again,

Be fair in your path, speak pure words, refrain

پدر بارها گفته بودش به هول

که شایسته رو باش و پاکیزه قول

Though he endured his father's wrath and chains,

No benefit came as much as wise refrains

جفای پدر برد و زندان و بند

چنان سودمندش نیامد که پند

Had soft words guided the path he tread,

And said, cast aside your youth and foolish head

گرش سخت گفتی سخنگوی سهل

که بیرون کن از سر جوانی و جهل

His pride and dreams made him so defiant,

That he wouldn't let a beggar stay reliant

خیال و غرورش بر آن داشتی

که درویش را زنده نگذاشتی

The roaring lion never throws its shield,

Nor does the leopard fear a sharpened field

سپر نفکند شیر غران ز جنگ

نیندیشد از تیغ بران پلنگ

With gentleness, an enemy can turn to a friend,

But harshness to a friend brings enmity in the end

به نرمی ز دشمن توان کرد دوست

چو با دوست سختی کنی دشمن اوست

Like an anvil, none can stay hard for long,

When struck by the hammer of correction strong

چو سندان کسی سخت رویی نکرد

که خایسک تأدیب بر سر نخورد

Speak not harshly to the ruler, my dear,

When you see them stern, approach soft and clear

به گفتن درشتی مکن با امیر

چو بینی که سختی کند، سست گیر

Adapt to the morals of those you meet,

Whether they're humble or of lofty seat

به اخلاق با هر که بینی بساز

اگر زیردست است اگر سرفراز

The soft neck will rise by words sweetly said,

While harsh words bow even the loftiest head

که این گردن از نازکی بر کشد

به گفتار خوش، و آن سر اندر کشد

With sweet words, one can win the contest's play,

While bitterness drives the quick-tempered away

به شیرین زبانی توان برد گوی

که پیوسته تلخی برد تندخوی

From Sa'di, learn the art of sweet discourse,

Tell the sullen-faced to die of their remorse

تو شیرین زبانی ز سعدی بگیر

ترش روی را گو به تلخی بمیر