Preface
دیباچه
In the name of Allah, the Most Gracious, the Most Merciful.
بِسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم
Praise be to God, exalted and glorious, whose obedience brings closeness and whose gratitude increases blessings. Every breath that is inhaled sustains life, and every breath exhaled refreshes the soul. Thus, in every breath, there are two blessings, and for every blessing, gratitude is required.
منّت خدای را عزّ و جل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت. هر نفسی که فرو میرود مُمدّ حیات است و چون بر میآید مُفَرّح ذات. پس در هر نفسی دو نعمت موجود است و بر هر نعمتی شکری واجب.
From the hands and tongue, who can fulfill
The gratitude for His blessings still?
از دست و زبان که بر آید
کز عهدهٔ شکرش به در آید؟
Act, O family of David, in gratitude, for few of My servants are truly grateful.
اِعمَلوا آلَ داودَ شُکراً وَ قلیلٌ مِن عبادیَ الشَّکور
It befits the servant to admit his flaws
And bring an apology to God's cause.
بنده همان به که ز تقصیر خویش
عذر به درگاه خدای آورد
Otherwise, for His divine majesty and grace,
No one could ever fulfill His rightful place.
ور نه سزاوار خداوندیاش
کس نتواند که به جای آورد
His boundless rain of mercy has reached all, and His unreserved banquet of blessings has spread everywhere. He does not tear the veil of honor over the grave sins of His servants, nor does He withhold sustenance for heinous transgressions.
باران رحمت بیحسابش همه را رسیده و خوان نعمت بیدریغش همه جا کشیده. پردهٔ ناموس بندگان به گناه فاحش ندرد و وظیفهٔ روزی به خطای مُنکَر، نَبُرد.
O Generous One, from the treasury unseen,
You sustain Zoroastrians and Christians keen.
ای کریمی که از خزانهٔ غیب
گبر و ترسا وظیفهخور داری
How could You deprive Your friends, indeed,
When even to foes, You attend to their need?
دوستان را کجا کنی محروم
تو که با دشمن این نظر داری؟
The attendant of the morning breeze was commanded to spread an emerald carpet, and the nurse of the spring cloud was ordered to nurture the daughters of plants in the cradle of the earth. The trees have donned the green robes of spring as a gift of Nowruz, and the branches’ children have crowned themselves with blossoms at the arrival of spring. By His power, the essence of reeds has turned into superior nectar, and by His nurturing, the seed of a date has grown into a towering palm.
فرّاش باد صبا را گفته تا فرش زمرّدی بگسترد و دایهٔ ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات، در مهد زمین بپرورد. درختان را به خلعت نوروزی، قبای سبز ورق در بر گرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع، کلاه شکوفه بر سر نهاده. عصارهٔ نالی به قدرت او شهد فایق شده و تخم خرمایی به تربیتش نخل باسق گشته.
Clouds, winds, moon, sun, and heavens are all at work
So that you may gain bread and not consume it in heedlessness.
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به کف آریّ و به غفلت نخوری
All are wandering and obedient for your sake,
It would not be fair for you to disobey.
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار
شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری
It is narrated about the leader of the universe, the pride of creation, the mercy to the worlds, the chosen one of humankind, and the completion of the cycle of time, Muhammad Mustafa (peace and blessings be upon him),
در خبر است از سَرور کاینات و مَفْخَر موجودات و رحمت عالَمیان و صَفوت آدمیان و تتمهٔ دور زمان، محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم،
An intercessor, obeyed, a noble prophet,
Gracious, majestic, gentle, and handsome.
شفیعٌ مطاعٌ نبیٌ کریم
قسیمٌ جسیمٌ نسیمٌ وسیم
What fear for the nation’s wall that has you as its support,
What worry of sea waves for one with Noah as its captain.
چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان
چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح، کشتیبان
He attained the highest ranks through his perfection, dispelled darkness with his beauty, and all his qualities are praiseworthy. Send blessings upon him and his family.
بَلَغَ الْعُلیٰ بِکمالِهِ، کَشَفَ الدُّجیٰ بِجَمالِهِ حَسُنتْ جَمیعُ خِصالِه، صَلُّوا علیه و آلِهِ
Whenever a sinful servant, distressed by life, raises a hand in supplication, hoping for acceptance at the court of Almighty God, He does not pay attention to them. They call upon Him again, but He turns away. They call again with humility and tears, and the Almighty says:
هر گاه که یکی از بندگان گنهکار پریشان روزگار، دست انابت به امید اجابت به درگاه حق جلَّ و علا بردارد، ایزد تعالی در وی نظر نکند. بازش بخواند باز اعراض کند. بازش به تضرّع و زاری بخواند؛ حق سبحانه و تعالی فرماید:
O My angels, I am ashamed before My servant, for he has no one but Me.
I have forgiven him.
یا ملائکتی قَد استَحْیَیتُ مِن عبدی و لَیس لَهُ غَیری
فَقد غَفَرتُ لَهُ
I answered their call and fulfilled their need because I am ashamed of My servant's abundant prayers and pleas.
دعوتش را اجابت کردم و حاجتش برآوردم که از بسیاریِ دعا و زاریِ بنده همی شرم دارم.
Behold the generosity and kindness of the Lord,
The servant sins, yet He is the one who feels ashamed.
کرم بین و لطف خداوندگار
گنه بنده کردهست و او شرمسار
The devotees of the Kaaba of His majesty confess their shortcomings in worship, saying, 'We have not worshipped You as You deserve.' And those describing His beauty are attributed with bewilderment, saying, 'We have not known You as You deserve to be known.'
عاکفان کعبهٔ جلالش به تقصیر عبادت، معترف که ما عَبَدْناکَ حقّ عبادتِک و واصفان حلیهٔ جمالش به تحیّر منسوب، که ما عَرَفناکَ حقَّ مَعرِفتِک.
If someone asks me to describe Him,
What can the heartless say about the One beyond description?
گر کسی وصف او ز من پرسد
بیدل از بینشان چه گوید باز؟
Lovers are slain by the beloved,
From the slain, no voice arises.
عاشقان، کشتگان معشوقند
بر نیاید ز کشتگان آواز
One of the wise immersed himself in the sea of contemplation, lost in a state of spiritual insight. When he returned from this experience, a friend asked, 'What gift have you brought us from this garden you visited?' He replied, 'I intended to fill my skirt with roses to present to my companions, but when I reached the rose tree, its fragrance so intoxicated me that I let go of my skirt.'
یکی از صاحبدلان سر به جَیب مراقبت فرو برده بود و در بحر مکاشفت مستغرَق شده. حالی که از این معامله باز آمد یکی از دوستان گفت: از این بستان که بودی ما را چه تحفه کرامت کردی؟ گفت: به خاطر داشتم که چون به درخت گل رسم دامنی پر کنم هدیهٔ اصحاب را، چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت.
O morning bird, learn love from the moth,
For it burned its soul away without a cry.
ای مرغ سحر، عشق ز پروانه بیاموز
کآن سوخته را جان شد و آواز نیامد
These claimants in pursuit of Him are unaware,
For those who have found Him do not return with news.
این مدعیان در طلبش بیخبرانند
کآن را که خبر شد، خبری باز نیامد
O You, beyond imagination, comparison, thought, and perception,
And beyond all that has been said, heard, or read,
ای برتر از خیال و قیاس و گمان و وهم
وز هر چه گفتهاند و شنیدیم و خواندهایم
The gathering ended, and life came to its close,
Yet we are still at the beginning of describing You.
مجلس تمام گشت و به آخر رسید عمر
ما همچنان در اوّل وصف تو ماندهایم
The beautiful words of Saadi, which have spread among the common folk, the fame of his speech, which has traveled across the earth, the excellence of his anecdotes, which are consumed like sugar, and the elegance of his writings, which are carried like golden paper, cannot merely be attributed to his mastery of eloquence and knowledge. Rather, the Lord of the world, the pivot of the era, the successor of Solomon, the supporter of the faithful, Atabak Azam Muzaffar al-Dunya wa al-Din Abu Bakr bin Sa’d bin Zangi, the shadow of God on earth — may God be pleased with him and make him pleased — has looked upon him with favor, offered great praise, and shown sincere affection. As a result, all people, both elite and common, have been drawn to love him, for 'people follow the religion of their kings.'
ذکر جمیل سعدی که در افواه عوام افتاده است و صِیت سخنش که در بسیط زمین رفته و قَصْبُ الْجَیبِ حدیثش که همچون شکر میخورند و رُقعهٔ مُنشئاتش که چون کاغذ زر میبرند بر کمال فضل و بلاغت او حمل نتوان کرد؛ بلکه خداوند جهان و قطب دایرهٔ زمان و قائممقام سلیمان و ناصر اهل ایمان اتابک اعظم مظفر الدنیا و الدین ابوبکر بن سعد بن زنگی ظِلُّ اللهِ تَعالیٰ في أَرضِهِ؛ رَبِّ ارْضَ عَنهُ و أَرْضِه، به عین عنایت نظر کرده است و تحسین بلیغ فرموده و ارادت صادق نموده، لاجرم کافّهٔ اَنام از خواص و عوام به محبت او گراییدهاند که الناسُ عَلیٰ دینِ مُلُوکِهم.
When Your gaze is upon this humble servant,
My deeds are more famous than the sun's rays.
زآن گه که تو را بر من مسکین نظر است
آثارم از آفتاب مشهورتر است
If all faults lie within this servant of Yours,
Every fault that the king approves of is a virtue.
گر خود همه عیبها بدین بنده در است
هر عیب که سلطان بپسندد، هنر است
One day, a fragrant clay reached my hands in the bath,
It was passed to me from the hands of a beloved.
گِلی خوشبوی در حمام روزی
رسید از دست محبوبی به دستم
I asked, 'Is it musk or amber?'
For I am intoxicated by your delightful fragrance.
بدو گفتم که مشکی یا عبیری؟
که از بوی دلاویز تو مستم
It replied, 'I was but an insignificant clay,'
But I sat with the flower for a while.
بگفتا من گِلی ناچیز بودم
و لیکن مدّتی با گُل نشستم
The perfection of my companion affected me,
Otherwise, I am the same dust that I was.
کمال همنشین در من اثر کرد
وگرنه من همان خاکم که هستم
O Allah, grant the Muslims a long life, multiply their good deeds, raise the ranks of their loved ones and leaders, and destroy their enemies and detractors with the verses of Your Qur'an. O Allah, protect their country and safeguard their children.
اللّهمَ مَتِّعِ المسلمینَ بطولِ حیاتِه و ضاعِفْ جمیلَ حَسَناتِه و ارْفَعه دَرَجةَ أَوِدّائه و وُلاتِه وَ دَمِّرْ عَلیٰ أَعْدائه و شُناتِه بما تُلِيَ في القرآنِ مِنْ آیاتِهِ اللّهُم آمِنْ بَلَدَه و احْفَظْ وَلَدَه
Indeed, the world was made prosperous by him, and his fortune brought joy to it.
And the Lord supported him with the signs of victory.
لَقَد سَعِدَ الدُنیا بهِ دامَ سَعدُه
وَ أَیَّدَهُ الْمَولیٰ بِأَلوِیَةِ النَّصرِ
Thus, a tender sprout grows, as it is the root of its origin,
And the beauty of the earth's plants comes from the nobility of the seed.
کذلکَ یَنْشَأُ لینةٌ هو عِرقُها
و حُسنُ نباتِ الْأَرضِ من کَرمِ الْبذرِ
May Allah, the Exalted and Sacred, protect the pure land of Shiraz under the authority of just rulers and the efforts of righteous scholars until the Day of Judgment.
ایزد، تعالی و تقدّس، خطهٔ پاک شیراز را به هیبت حاکمان عادل و همت عالمان عامل تا زمان قیامت در امان سلامت نگه داراد.
The land of Persia is not troubled by the woes of time,
As long as Your divine shadow remains upon it.
اقلیم پارس را غم از آسیب دهر نیست
تا بر سرش بُوَد چو تویی سایهٔ خدا
Today, no one will find a sign upon this vast earth,
Like the threshold of Your door, a refuge of contentment.
امروز کس نشان ندهد در بسیط خاک
مانند آستان درت مأمن رضا
It is upon You to guard the hearts of the helpless and offer gratitude,
To us and to the Creator of the world, the reward.
بر توست پاس خاطر بیچارگان و شکر
بر ما و بر خدای جهان آفرین جزا
O Lord, protect the soil of Persia from the winds of turmoil,
As long as the earth exists and the wind endures.
یا رب ز باد فتنه نگهدار خاک پارس
چندان که خاک را بُوَد و باد را بقا
One night, I reflected on the past days and lamented the wasted time, weeping the stone of my heart into the diamond of tears, reciting these verses in my current state:
یک شب تأمل ایام گذشته میکردم و بر عمر تلفکرده تأسف میخوردم و سنگ سراچهٔ دل به الماس آب دیده میسفتم و این بیتها مناسب حال خود میگفتم:
Every moment of life takes away a breath,
And when I look, much has already gone.
هر دم از عمر می رود نفسی
چون نگه میکنم نمانده بسی
O you, who passed fifty years and still sleep,
Will you not realize these five days?
ای که پنجاه رفت و در خوابی
مگر این پنج روز دریابی
Ashamed is the one who departed without accomplishing anything,
They sounded the trumpet of departure but left no legacy.
خجل آن کس که رفت و کار نساخت
کوس رحلت زدند و بار نساخت
The sweet sleep of departure at dawn,
It keeps the traveler from the road.
خواب نوشین بامداد رحیل
باز دارد پیاده را ز سبیل
Whoever came, built a new mansion,
Then departed, leaving the residence to another.
هر که آمد عمارتی نو ساخت
رفت و منزل به دیگری پرداخت
And another grew the same desires,
And none completed this mansion.
وآن دگر پخت همچنین هوسی
وین عمارت به سر نبرد کسی
Do not make an unstable friend your companion,
Such a betrayer is not fit for friendship.
یار ناپایدار دوست مدار
دوستی را نشاید این غدّار
One must die while knowing both good and bad,
Blissful is the one who wins the game of goodness.
نیک و بد چون همی بباید مُرد
خنک آن کس که گوی نیکی بُرد
Send a leaf of joy to your grave,
No one can bring it back from behind or ahead.
برگ عیشی به گور خویش فرست
کس نیارد ز پس، ز پیش فرست
Life is like snow under the summer sun,
It lasts a little while, and the master still remains arrogant.
عمر برف است و آفتاب تموز
اندکی ماند و خواجه غَرّه هنوز
O poor one, who has gone into the market,
I fear you will return empty-handed.
ای تهیدست رفته در بازار
ترسمت پُر نیاوری دستار
Whoever eats of their own cultivation,
Should harvest the crop when the time comes.
هر که مزروع خود بخورد به خوید
وقت خرمنش خوشه باید چید
After contemplating this meaning, I saw it fit to remain in solitude, to weave the garment of conversation, to wash the book of scattered words, and from now on, speak no more in confusion.
بعد از تأمل این معنی، مصلحت چنان دیدم که در نشیمن عزلت نشینم و دامن صحبت فراهم چینم و دفتر از گفتهای پریشان بشویم و مِنبعد پریشان نگویم.
A cut-off tongue sits in a corner, deaf and mute,
Better than one whose tongue is not in command.
زبان بریده به کنجی نشسته صُمٌّ بُکمٌ
به از کسی که نباشد زبانش اندر حُکم
One of my friends, who used to be my companion in the palanquin and my company in the room, entered according to the old tradition. He played with joy and spread the cheer, but I did not answer him, nor did I lift my head from the stance of devotion. He looked at me in disappointment and said:
تا یکی از دوستان که در کجاوه انیس من بود و در حجره جلیس، به رسم قدیم از در درآمد. چندان که نشاط ملاعبت کرد و بساط مداعبت گسترد، جوابش نگفتم و سر از زانوی تعبّد بر نگرفتم. رنجیده نگه کرد و گفت:
Now that speech is possible,
Speak, O brother, with kindness and joy.
کنونت که امکان گفتار هست
بگو ای برادر به لطف و خوشی
For tomorrow, when the messenger of death arrives,
By necessity, you will lose your tongue.
که فردا چو پیک اجل در رسید
به حکم ضرورت زبان در کشی
One of his relatives informed me according to the situation that someone had resolved and made a firm intention to spend the rest of his life in seclusion and silence. He also suggested that if I could, I should also withdraw and choose the path of solitude.
کسی از متعلقان مَنَش بر حَسَب واقعه مطلع گردانید که فلان عزم کرده است و نیت جزم، که بقیت عمر معتکف نشیند و خاموشی گزیند، تو نیز اگر توانی سر خویش گیر و راه مجانبت پیش.
He said: 'By the great honor and our long companionship, I will neither speak nor move unless it is in accordance with the usual manner and well-known path. To hurt friends is ignorance and the expiation of an oath; it is easy and contrary to the correct way, a flaw in the wisdom of the wise. The sword of Ali stays in its scabbard and the tongue of Saadi stays in his mouth.'
گفتا: به عزت عظیم و صحبت قدیم که دم بر نیارم و قدم بر ندارم مگر آن گه که سخن گفته شود به عادتِ مألوف و طریقِ معروف که آزردن دوستان جهل است و کفّارت یمین، سهل و خلاف راه صواب است و نقص رای اولوالالباب؛ ذوالفقار علی در نیام و زبان سعدی در کام.
What is the tongue in the mouth, O wise one?
It is the key to the treasure of the master of art.
زبان در دهان ای خردمند چیست؟
کلید در گنج صاحب هنر
When the door is closed, who can know
Whether it is a jewel merchant or a silk weaver?
چو در بسته باشد چه داند کسی
که جوهر فروش است یا پیلهور؟
Although silence before the wise is polite,
At the right time, it is better to strive in speech.
اگرچه پیش خردمند خامشی ادب است
به وقت مصلحت آن به، که در سخن کوشی
Two things are against the nature of reason: keeping silent when one should speak,
And speaking when one should remain silent.
دو چیز طَیرهٔ عقل است، دم فرو بستن
به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی
In conclusion, I had no strength to continue the conversation with him, and I did not wish to turn away from our dialogue, as he was a supportive friend and had sincere affection.
فی الجمله زبان از مکالمهٔ او در کشیدن قوّت نداشتم و روی از محاورهٔ او گردانیدن مروّت ندانستم که یار موافق بود و ارادت صادق.
When you go to war with someone, fight bravely,
Whether you can escape from him or flee.
چو جنگ آوری با کسی برستیز
که از وی گزیرت بود یا گریز
By necessity, I spoke and we went for a walk in the spring season, where the power of the sword had rested, and the days of prosperity had arrived.
به حکم ضرورت سخن گفتم و تفرجکنان بیرون رفتیم در فصل ربیع که صولت بَرد آرمیده بود و ایام دولت وَرد رسیده.
The shirt of leaves, on the trees,
Like the festive attire of the fortunate.
پیراهن برگ، بر درختان
چون جامهٔ عید نیکبختان
On the first of Ordibehesht, the glorious month,
The nightingale sings on the pulpits of branches.
اول اردیبهشتماه جلالی
بلبل گوینده بر منابر قُضبان
On the red rose, pearls of dew have fallen,
Like sweat on the face of an angry beloved.
بر گل سرخ از نم اوفتاده لَآلی
همچو عرق بر عذار شاهد غضبان
One night, I stayed in the garden with a friend, in a pleasant and joyous place, surrounded by intertwined trees. It seemed as if shards of turquoise were scattered on the ground, and the necklace of the Pleiades hung from the tree.
شب را به بوستان با یکی از دوستان اتفاق مبیت افتاد، موضعی خوش و خرّم و درختان درهم. گفتی که خردهٔ مینا بر خاکش ریخته و عِقد ثریا از تارکش آویخته.
A garden, whose water flows continuously,
A tree, where the birds' songs are harmonious.
روضةٌ ماءُ نهرِها سَلسال
دَوحةٌ سَجعُ طیرِها موزون
It is full of colorful tulips,
And this one is full of various fruits.
آن پر از لالههای رنگارنگ
وین پر از میوههای گوناگون
The wind blows in the shade of its trees,
Spreading the carpet of a peacock.
باد در سایهٔ درختانش
گسترانیده فرش بوقلمون
In the morning, when the thoughts of returning to my seat became dominant, I saw him carrying a bouquet of flowers, basil, hyacinths, and damask roses, and he seemed eager to visit the city. I said: 'The garden’s flowers, as you know, do not last, and the promise of the garden cannot be fulfilled. The sages have said: What does not endure, attachment to it is not wise.'
بامدادان که خاطر باز آمدن بر رای نشستن غالب آمد، دیدمش دامنی گل و ریحان و سنبل و ضَیْمران فراهم آورده و رغبت شهر کرده. گفتم: گل بستان را چنان که دانی بقایی و عهد گلستان را وفایی نباشد و حکما گفتهاند: هر چه نپاید دلبستگی را نشاید.
He asked: 'What is the way?' I replied: 'For the enjoyment of the onlookers and the pleasure of the present, I can compose a book like the Gulistan, so that the autumn wind cannot tarnish its pages, nor can the cycle of time turn its spring joy into the bitter cold of autumn.'
گفتا: طریق چیست؟ گفتم: برای نُزهت ناظران و فُسحت حاضران، کتاب گلستان توانم تصنیف کردن که باد خزان را بر ورق او دست تطاول نباشد و گردش زمان عَیش ربیعش را به طَیش خریف مبدل نکند.
What use is a plate of flowers to you?
Take a page from my garden instead.
به چه کار آیدت ز گل طبقی؟
از گلستان من ببر ورقی
The flower lasts but five or six days,
But my garden will always be fragrant.
گل همین پنج روز و شَش باشد
وین گلستان همیشه خوش باشد
As I said this, the petals of the flower fell and hung on my garment, for the generous one fulfills his promises. A chapter in that very day unfolded, on good companionship and the manners of conversation, in a manner that benefits orators and enhances eloquence for the learned. In summary, there was still some remnant of the garden's flowers when the book of the Gulistan was completed.
حالی که من این بگفتم، دامن گل بریخت و در دامنم آویخت که اَلْکریمُ إِذا وَعَدَ وَفا. فصلی در همان روز اتفاق بَیاض افتاد، در حسن معاشرت و آداب محاورت در لباسی که متکلمان را به کار آید و مترسّلان را بلاغت بیفزاید. فی الجمله هنوز از گل بستان بقیّتی موجود بود که کتاب گلستان تمام شد.
And all of this will come to pass in truth, as is pleasing in the court of the King of the world, the shadow of the Creator, and the light of His grace, the glory of time, and the refuge of peace, the One who supports from the heavens, the victorious over enemies, the pillar of the state, the light of the community, the beauty of mankind, the pride of Islam, Sa'd ibn Atabek the Greatest, the exalted Emperor, Lord of the kings of Arabs and non-Arabs, Sultan of land and sea, heir to the kingdom of Solomon, Muzaffar al-Din Abubakr bin Sa'd bin Zangi. May Allah continue His blessings upon them, increase their majesty, and guide them to all good.
و تمام آنگه شود به حقیقت که پسندیده آید در بارگاه شاهِ جهانپناه، سایهٔ کردگار و پرتو لطف پروردگار ذخر زمان و کهف امان، اَلمؤیِّدُ مِنَ السَّماء المنصورُ عَلَی الْأَعْداء، عَضُدُ الدَّولةِ الْقاهرة، سِراجُ الْمِلّةِ الْباهرةِ، جَمالُ الْأنام، مَفخرُ الإِسلام، سَعدُ بنُ الاتابکِ الْاَعظم، شاهنشاه المعظم، مَولیٰ ملوکِ العربِ و العجم، سلطانُ الْبَرِّ وَ الْبَحر، وارثُ مُلْکِ سلیمان، مظفرالدین أَبی بکرِ بنِ سعدِ بنِ زنگی أَدامَ اللّهُ إِقبالَهُما و ضاعَفَ جلالَهُما وَ جَعَلَ إِلیٰ کُلِّ خِیرٍ مَآلَهُما و به کرشمهٔ لطف خداوندی مطالعه فرماید.
If His divine favor is bestowed upon us,
It will be like a Chinese gallery and a painting of a chariot.
گر التفات خداوندیاش بیاراید
نگارخانهٔ چینیّ و نقش ارتنگیست
There is hope that melancholy will not come upon me,
From this speech, for the Gulistan is no place for sorrow.
امید هست که روی ملال در نکشد
از این سخن که گلستان نه جای دلتنگیست
Especially as its noble preface is named after Sa'd Abubakr Sa'd bin Zangi.
علی الخصوص که دیباچهٔ همایونش به نام سعدِ ابوبکرِ سعدِ بِنْ زنگیست
The bride of my thoughts will not arise from ugliness, and the eyes of despair will not look beyond the feet of shame, nor will it appear among the noble hearts, unless it adorns itself with the acceptance of the great Amir, the just scholar, the supporter of the victorious, the helper of the throne of sovereignty, the adviser in the affairs of state, the refuge of the poor, the haven for the strangers, the nurturer of the virtuous, the lover of the pious, the pride of the people of Persia, the right hand of the kingdom, the king of the elite, the pride of the state and religion, the helper of Islam and Muslims, the chief of kings and sultans, Abubakr bin Abi Nasr. May Allah prolong his life, elevate his rank, and reward him abundantly.
دیگر عروس فکر من از بی جمالی سر بر نیارد و دیدهٔ یأس از پشت پای خجالت بر ندارد و در زمرهٔ صاحبدلان مُتَجَلِّی نشود مگر آنگه که مُتَحَلّي گردد به زیور قبول امیر کبیر، عالِم عادل، مؤيِّد مظفّر منصور، ظهیر سریر سلطنت و مشير تدبیر مملکت، کَهفُ الفقرا، مَلاذُ الغُرَبا، مُربِّی الفُضَلا، مُحِبُّ الأتقیا، افتخار آل فارس، یَمینُ الْمُلْک، مَلِکُ الْخَواص، فَخرُ الدّولةِ وَ الدّین، غیاثُ الْإِسلامِ و المسلمین، عُمْدةُ الْمُلوکِ و السَّلاطین، ابوبکرِ بنِ أَبي نَصر، أَطالَ اللّهُ عُمرَهُ و أَجَلَّ قَدرَهُ و شَرَحَ صَدرَهُ و ضاعَفَ أَجْرَهُ که ممدوحِ اکابر آفاق است و مجموع مکارم اخلاق.
Whoever is in the shadow of his grace,
Their sin is obedience, and their enemy, a friend.
هر که در سایهٔ عنایت اوست
گنهش طاعت است و دشمن، دوست
Each of the other servants has a specific duty, and if they neglect or delay fulfilling it, they will be exposed to reproach. However, this is not the case for the group of dervishes, for expressing gratitude for the blessings of the great ones is obligatory, and offering praise, good prayers, and fulfilling such duties in their absence is preferred over doing so in their presence, as it is closer to sincerity and free from affectation.
به هر یک از سایر بندگان حواشی، خدمتی متعیّن است که اگر در ادای برخی از آن تهاون و تکاسل روا دارند در معرض خطاب آیند و در محل عتاب، مگر بر این طایفهٔ درویشان که شکر نعمت بزرگان واجب است و ذکر جمیل و دعای خیر و اداء چنین خدمتی در غیبت اولیتر است که در حضور، که آن به تصنّع نزدیک است و این از تکلّف دور.
Behind the two skies, straightened from joy
Until you were born, the mother of the days.
پشت دوتای فلک، راست شد از خرّمی
تا چو تو فرزند زاد، مادر ایام را
It is pure wisdom if the Creator's kindness
Makes a servant the general benefit.
حکمت محض است اگر لطف جهانآفرین
خاص کند بندهای مصلحت عام را
Eternal fortune is found by anyone who lives a good name
For their good reputation brings their name to life.
دولت جاوید یافت هر که نکونام زیست
کز عقبش ذکر خیر، زنده کند نام را
If the learned praise you, or if they do not
There is no need for adornment, your pleasant face speaks for itself.
وصف تو را گر کنند، ور نکنند اهل فضل
حاجت مشّاطه نیست، روی دلارام را
The fault and delay in the service of the divine court goes back to the fact that a group of Indian philosophers were speaking of the virtues of Bozorgmehr, and at the end, they found no fault in him except that he speaks slowly, meaning he delays greatly, and the listener must wait a long time for him to speak.
تقصیر و تقاعدی که در مواظبت خدمت بارگاه خداوندی میرود، بنا بر آن است که طایفهای از حکماء هندوستان در فضایل بزرجمهر سخن میگفتند، به آخر جز این عیبش ندانستند که در سخن گفتن بطیء است، یعنی درنگ بسیار میکند و مستمع را بسی منتظر باید بودن تا تقریر سخنی کند.
Bozorgmehr heard and said: 'To think about what I will say is better than regretting why I said it.'
بزرجمهر بشنید و گفت: اندیشه کردن که چه گویم، به از پشیمانی خوردن که چرا گفتم.
A wise speaker, nurtured by the old sage
Thinks first, then speaks.
سخندان پرورده پیر کهن
بیندیشد، آنگه بگوید سخن
Do not speak too much, but speak well
If you speak late, what harm is it?
مزن تا توانی به گفتار، دم
نکو گوی، گر دیر گویی چه غم؟
Think, then express your breath
Before that, stop, for they say: 'Enough.'
بیندیش، وآنگه بر آور نفس
وزآن پیش بس کن، که گویند بس
Human speech is better than that of animals
Animals are better than you if you do not speak right.
به نطق آدمی بهتر است از دَواب
دَواب از تو به، گر نگویی صواب
How then, in the eyes of the honored presence of God Almighty, which is the gathering place of the people of heart and the center of skilled scholars? If I speak with boldness in the art of speech, it would be a joke and bring a meager offering to the dear presence. It would not seek the true essence and would not bring light before the sun, nor would it raise a high tower on the humble Elvand mountain.
فکیف در نظر اعیان حضرت خداوندی عزّ نصره، که مجمع اهل دل است و مرکز علمای متبحر؟ اگر در سیاقت سخن دلیری کنم، شوخی کرده باشم و بضاعت مزجاة به حضرت عزیز آورده و شبه در جوهریان جوی نیارد و چراغ پیش آفتاب پرتوی ندارد و منارهٔ بلند بر دامن کوه الوند پست نماید.
Whoever raises their neck in a claim
They place their own neck at risk.
هر که گردن به دعوی افرازد
خویشتن را به گردن اندازد
Saadi is a fallen, free man
No one comes to a fallen war.
سعدی افتادهایست آزاده
کس نیاید به جنگ افتاده
First, thought; then, speech
The foundation is set, and then the wall.
اول اندیشه وآنگهی گفتار
پایبست آمدهست و پس دیوار
I know the palm tree cultivation, but not in the garden
And I sell witness, but not in Canaan.
نخلبندی دانم، ولی نه در بستان
و شاهدی فروشم، ولیکن نه در کنعان
They asked Luqman: 'From whom did you learn wisdom?' He replied: 'From the blind, who do not step anywhere they cannot see.'
لقمان را گفتند: حکمت از که آموختی؟ گفت: از نابینایان که تا جای نبینند، پای ننهند.
Make the exit come before the entrance, test the man first, and then marry.
قَدِّمِ الْخروجَ قبلَ الْوُلوج، مردیت بیازمای وانگه زن کن.
Though the rooster is a baker in the war
What can he do against the iron-clawed falcon?
گرچه شاطر بود خروس به جنگ
چه زند پیش باز رویین چنگ
The cat is a lion in catching a mouse
But a mouse in a fight with a leopard.
گربه شیر است در گرفتن موش
لیک موش است در مصاف پلنگ
However, relying on the vastness of the ethics of the great, who turn a blind eye to the faults of subordinates and do not seek to expose the crimes of the lower classes, we have included a few words in this book in the form of abbreviations from rare sayings, proverbs, poetry, anecdotes, and the chronicles of past kings, may God have mercy on them. Some of my precious time was spent on this, and it led to the compilation of this book, with God's success.
اما به اعتماد سِعت اخلاق بزرگان که چشم از عوایب زیردستان بپوشند و در افشای جرائم کهتران نکوشند، کلمهای چند به طریق اختصار از نوادر و امثال و شعر و حکایات و سیر ملوک ماضی رحمهم اللّه در این کتاب درج کردیم و برخی از عمر گرانمایه بر او خرج، موجب تصنیف کتاب این بود و بِاللّهِ التَّوفیق.
This order and arrangement will remain for years
Every speck of dust from us has fallen somewhere.
بمانَد سالها این نظم و ترتیب
ز ما هر ذرّه خاک افتاده جایی
The aim is a mark left by us
For I do not see any permanence in existence.
غرض نقشیست کز ما باز ماند
که هستی را نمیبینم بقایی
Unless one day a man of heart, through mercy
Sends a prayer for the work of the poor.
مگر صاحبدلی روزی به رحمت
کند در کار درویشان دعایی
A careful look at the arrangement of the book and the refinement of the sections, brevity was deemed advisable so that this prosperous garden and rich oasis, like heaven, would consist of eight chapters. It was shortened to avoid becoming tedious.
امعان نظر در ترتیب کتاب و تهذیب ابواب، ایجاز سخن مصلحت دید تا بر این روضهٔ غَنّا و حدیقهٔ غَلبا چون بهشت، هشت باب اتفاق افتاد از آن مختصر آمد تا به ملال نینجامد.
Chapter 1: On the character of kings
باب اوّل: در سیرت پادشاهان
Chapter 2: On the ethics of the poor
باب دوم: در اخلاق درویشان
Chapter 3: On the virtue of contentment
باب سوم: در فضیلت قناعت
Chapter 4: On the benefits of silence
باب چهارم: در فواید خاموشی
Chapter 5: On love and youth
باب پنجم: در عشق و جوانی
Chapter 6: On weakness and old age
باب ششم: در ضعف و پیری
Chapter 7: On the influence of education
باب هفتم: در تأثیر تربیت
Chapter 8: On the etiquette of conversation
باب هشتم: در آداب صحبت
During this time when we had pleasant moments,
it was the year 656 of the Hijra.
در این مدت که ما را وقت خوش بود
ز هجرت ششصد و پنجاه و شش بود
Our purpose was advice, and we said,
We entrust it to God and left.
مراد ما نصیحت بود و گفتیم
حوالت با خدا کردیم و رفتیم