Section 1: The precious Jamshid, his son

بخش ۱: گرانمایه جمشید فرزند او

The noble Jamshid, his son so bright,

With wisdom and resolve, prepared for the fight.

گرانمایه جمشید فرزند او

کمر بست یک‌دل پر از پند او

He ascended his father’s blessed throne,

With a golden crown, in royal custom shown.

برآمد بر آن تخت فرّخ پدر

به رسم کیان بر سرش تاج زر

He girded himself with kingly grace,

And the entire world became his place.

کمر بست با فرّ شاهنشهی

جهان گشت سرتاسر او را رهی

The era rested from strife and despair,

By his command, demons, birds, and fairies were aware.

زمانه بر آسود از داوری

به فرمان او دیو و مرغ و پری

He brought honor to the world so grand,

His royal throne shone brightly, by his hand.

جهان را فزوده بدو آبروی

فروزان شده تخت شاهی بدوی

He said, 'With divine glory, I reign,

Both as a king and a priest, I remain.'

منم گفت با فرّهٔ ایزدی

همم شهریاری همم موبدی

From evil, I shall restrain the hand,

And lead souls toward a radiant land.

بدان را ز بد دست کوته کنم

روان را سوی روشنی ره کنم

First, he turned to the tools of war,

Entrusting warriors to seek renown afar.

نخست آلت جنگ را دست برد

در نام جستن به گردان سپرد

With kingly glory, he softened iron’s might,

Crafting helmets, mail, and armors bright.

به فرّ کیی نرم کرد آهنا

چو خود و زره کرد و چون جوشنا

Cuirasses, swords, and shields he designed,

All these he created with a clear mind.

چو خفتان و تیغ و چو برگستوان

همه کرد پیدا به روشن روان

Fifty years he toiled with great pain,

From these efforts, he amassed a treasure to gain.

بدین اندرون سال پنجاه رنج

ببرد و از این چند بنهاد گنج

For fifty years, he pondered clothing’s art,

To cover in shame or in battle’s part.

دگر پنجه اندیشهٔ جامه کرد

که پوشند هنگام ننگ و نبرد

From flax, silk, and fine wool’s thread,

He crafted brocade and velvets widespread.

ز کتّان و ابریشم و موی قز

قصب کرد پر مایه دیبا و خز

He taught them spinning and how to weave,

To interlace warp and weft to achieve.

بیاموختشان رشتن و تافتن

به تار اندرون پود را بافتن

Once woven, he taught them to wash and sew,

And from him, they learned all there was to know.

چو شد بافته شستن و دوختن

گرفتند از او یک‌سر آموختن

When this was done, he set another plan,

The era rejoiced, as did this noble man.

چو این کرده شد ساز دیگر نهاد

زمانه بدو شاد و او نیز شاد

From every guild, he gathered artisans around,

Another fifty years of effort he found.

ز هر انجمن پیشه‌ور گرد کرد

بدین اندرون نیز پنجاه خورد

A group they called 'Katozians' by name,

You know them as worshippers of holy flame.

گروهی که کاتوزیان خوانی‌اش

به رسم پرستندگان دانی‌اش

He set them apart from the worldly throng,

Assigning the mountains where they belong.

جدا کردشان از میان گروه

پرستنده را جایگه کرد کوه

So their only task would be devotion’s art,

In humility before the world’s luminous heart.

بدان تا پرستش بود کارشان

نوان پیش روشن جهاندارشان

Another group was placed in a separate line,

They were called 'Nisarians,' warriors divine.

صفی بر دگر دست بنشاندند

همی نام نیساریان خواندند

Lion-hearted men who brought battle’s might,

Illuminating the army and kingdom’s light.

کجا شیر مردان جنگ آورند

فروزندهٔ لشکر و کشورند

From them the royal throne stood firm and grand,

And their valor upheld the fame of the land.

کز ایشان بود تخت شاهی به جای

و ز ایشان بود نام مردی به پای

The third group, humble, yet vital to know,

For they receive no gratitude, though they sow.

بسودی سه دیگر گره را شناس

کجا نیست از کس بر ایشان سپاس

They plant and plow, then reap their yield,

In harvest’s time, no blame is revealed.

بکارند و ورزند و خود بدروند

به گاه خورش سرزنش نشنوند

Free of commands, they wore rugged attire,

Their ears at peace from insults that tire.

ز فرمان تن‌آزاده و ژنده‌پوش

ز آواز پیغاره آسوده گوش

Their bodies free, their world thriving bright,

At rest from debates and judgment’s blight.

تن آزاد و آباد گیتی بر اوی

بر آسوده از داور و گفتگوی

What did the wise, free-speaking man declare?

‘Laziness turns the free into despair.’

چه گفت آن سخن‌گوی آزاده مرد

که آزاده را کاهلی بنده کرد

The fourth they called 'Ahutokoshi' with pride,

Artisans bold, who crafted and thrived.

چهارم که خوانند اهتو خوشی

همان دست‌ورزان ابا سرکشی

Their task was trade, a skillful endeavor,

Their minds full of thought, busy forever.

کجا کارشان همگنان پیشه بود

روانشان همیشه پر اندیشه بود

For fifty more years, he toiled with care,

He ate, worked, and shared with others to spare.

بدین اندرون سال پنجاه نیز

بخورد و بورزید و بخشید چیز

Each of these groups received a rightful place,

He chose their roles and showed them their space.

از این هر یکی را یکی پایگاه

سزاوار بگزید و بنمود راه

So that everyone could know their worth,

And see their limits and measure their mirth.

که تا هر کس اندازهٔ خویش را

ببیند بداند کم و بیش را

Then he ordered the impure demons to toil,

To mix water and earth, turning soil.

بفرمود پس دیو ناپاک را

به آب اندر آمیختن خاک را

When all things from clay they had recognized,

Swiftly, bricks they formed and materialized.

هر آنچ از گل آمد چو بشناختند

سبک خشت را کالبد ساختند

With stone and with plaster, walls were raised,

At first with geometry, design amazed.

به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد

نخست از بَرَش هندسی کار کرد

Like bathhouses and tall palaces grand,

And porches that shield from harm's harsh hand.

چو گرمابه و کاخ‌های بلند

چو ایوان که باشد پناه از گزند

From stone, for ages, gems they sought,

Hoping for brilliance, as wisdom taught.

ز خارا گهر جست یک روزگار

همی کرد از او روشنی خواستار

Various jewels they brought to hand,

Like ruby, turquoise, silver, and gold so grand.

به چنگ آمدش چند گونه گهر

چو یاقوت و بیجاده و سیم و زر

By enchantment, from stone they gems unsealed,

Unlocking chains with treasures revealed.

ز خارا به افسون برون آورید

شد آراسته بندها را کلید

Next, pleasant scents they did reclaim,

Which people need and hold in acclaim.

دگر بوی‌های خوش آورد باز

که دارند مردم به بویش نیاز

Like benzoin, camphor, and musk so pure,

Like aloes, amber, and bright rose allure.

چو بان و چو کافور و چون مشک ناب

چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب

Medicine they sought for the ailing soul,

For health and the path to avoid harm's toll.

پزشکی و درمان هر دردمند

در تندرستی و راه گزند

And secrets they revealed in kind,

None like him, the seeker with a luminous mind.

همان رازها کرد نیز آشکار

جهان را نیامد چون او خواستار

Then over waters by ships he traveled,

From land to land with haste unraveled.

گذر کرد از آن پس به کشتی بر آب

ز کشور به کشور گرفتی شتاب

Thus, for fifty years, he strove and fought,

And found no limit to the wisdom he sought.

چنین سال پنجه برنجید نیز

ندید از هنر بر خرد بسته چیز

When all tasks were fulfilled in their place,

He raised his steps to a loftier space.

همه کردنی‌ها چو آمد به جای

ز جای مهی برتر آورد پای

With royal glory, a throne he designed,

Adorned with countless gems refined.

به فرّ کیانی یکی تخت ساخت

چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت

At his will, demons lifted it high,

From the plains to the heavens, it would fly.

که چون خواستی دیو برداشتی

ز هامون به گردون برافراشتی

Like the radiant sun aloft in the sky,

The sovereign king sat ruling on high.

چو خورشید تابان میان هوا

نشسته بر او شاه فرمانروا

The world gathered around his throne's might,

Amazed and awed by his fortune's light.

جهان انجمن شد بر آن تخت او

شگفتی فرومانده از بخت او

They scattered jewels upon Jamshid

And called that day the New Day indeed

به جمشید بر گوهر افشاندند

مر آن روز را روز نو خواندند

At the start of the year, the first day of Farvardin

The earth free from toil and sin

سر سال نو هرمز فرودین

بر آسوده از رنج روی زمین

The nobles adorned with joy and cheer

Called for wine, goblets, and musicians near

بزرگان به شادی بیاراستند

می و جام و رامشگران خواستند

Such a blessed celebration from that time afar

Was left to us as a relic of kings’ splendor

چنین جشن فرخ از آن روزگار

به ما ماند از آن خسروان یادگار

For three hundred years life carried on

No death was seen in that era long gone

چنین سال سیصد همی رفت کار

ندیدند مرگ اندر آن روزگار

Of hardship and evil, they had no clue

The demons worked like servants too

ز رنج و ز بدشان نبد آگهی

میان بسته دیوان به سان رهی

Obedient to humans, they heeded each call

The world filled with the melodies of joy overall

به فرمان مردم نهاده دو گوش

ز رامش جهان پر ز آوای نوش

Thus this golden age came to pass

They saw nothing but goodness from the Creator’s grasp

چنین تا بر آمد بر این روزگار

ندیدند جز خوبی از کردگار

The entire world became his subject, bound

The ruler sat on his throne, glory profound

جهان سربه‌سر گشت او را رهی

نشسته جهاندار با فرّهی

One by one, he gazed upon his mighty throne

And saw no one but himself in the world alone

یکایک به تخت مهی بنگرید

به گیتی جز از خویشتن را ندید

The God-knowing king grew arrogant in pride

Turned away from God, and ungrateful inside

منی کرد آن شاه یزدان شناس

ز یزدان بپیچید و شد ناسپاس

He summoned the nobles from his army’s line

And delivered a lengthy speech, grand in design

گرانمایگان را ز لشگر بخواند

چه مایه سخن پیش ایشان براند

He spoke thus to the wise and aged elite

In this world, none but myself, I meet

چنین گفت با سالخورده مهان

که جز خویشتن را ندانم جهان

All art in the world was born from me

No famed king like me has ever been seen

هنر در جهان از من آمد پدید

چو من نامور تخت شاهی ندید

I adorned the world with beauty and might

The universe exists as per my sight

جهان را به خوبی من آراستم

چنان است گیتی کجا خواستم

Your food, rest, and peace are thanks to me

Your efforts and desires stem from my decree

خور و خواب و آرامتان از من است

همان کوشش و کامتان از من است

The grandeur and crown of kingship are mine

Who dares to claim another as divine?

بزرگی و دیهیم شاهی مراست

که گوید که جز من کسی پادشاست

When he spoke these words, God’s glory left his frame

The world became filled with discord and shame

چو این گفته شد فرّ یزدان از وی

بگشت و جهان شد پر از گفت‌وگوی

When arrogance joined with the Creator’s grace

It brought ruin, and fortune turned its face

منی چون بپیوست با کردگار

شکست اندر آورد و برگشت کار

What did that wise and eloquent speaker say?

If you become a king, strive to serve and obey

چه گفت آن سخن‌گوی با فرّ و هوش

چو خسرو شوی بندگی را بکوش

Whoever turns ungrateful to God, beware

Fear will grip their heart from everywhere

به یزدان هر آن کس که شد ناسپاس

به دلش اندر آید ز هر سو هراس

For Jamshid, the days grew dark and drear

The glory that lit the world began to disappear

به جمشید بر تیره‌گون گشت روز

همی کاست آن فرّ گیتی‌فروز

Section 1: The precious Jamshid, his son

Book: Shahnameh

Author: Abu'l-Qâsem Ferdowsi Tusi