Section 1: The precious Jamshid, his son
بخش ۱: گرانمایه جمشید فرزند او
The noble Jamshid, his son so bright,
With wisdom and resolve, prepared for the fight.
گرانمایه جمشید فرزند او
کمر بست یکدل پر از پند او
He ascended his father’s blessed throne,
With a golden crown, in royal custom shown.
برآمد بر آن تخت فرّخ پدر
به رسم کیان بر سرش تاج زر
He girded himself with kingly grace,
And the entire world became his place.
کمر بست با فرّ شاهنشهی
جهان گشت سرتاسر او را رهی
The era rested from strife and despair,
By his command, demons, birds, and fairies were aware.
زمانه بر آسود از داوری
به فرمان او دیو و مرغ و پری
He brought honor to the world so grand,
His royal throne shone brightly, by his hand.
جهان را فزوده بدو آبروی
فروزان شده تخت شاهی بدوی
He said, 'With divine glory, I reign,
Both as a king and a priest, I remain.'
منم گفت با فرّهٔ ایزدی
همم شهریاری همم موبدی
From evil, I shall restrain the hand,
And lead souls toward a radiant land.
بدان را ز بد دست کوته کنم
روان را سوی روشنی ره کنم
First, he turned to the tools of war,
Entrusting warriors to seek renown afar.
نخست آلت جنگ را دست برد
در نام جستن به گردان سپرد
With kingly glory, he softened iron’s might,
Crafting helmets, mail, and armors bright.
به فرّ کیی نرم کرد آهنا
چو خود و زره کرد و چون جوشنا
Cuirasses, swords, and shields he designed,
All these he created with a clear mind.
چو خفتان و تیغ و چو برگستوان
همه کرد پیدا به روشن روان
Fifty years he toiled with great pain,
From these efforts, he amassed a treasure to gain.
بدین اندرون سال پنجاه رنج
ببرد و از این چند بنهاد گنج
For fifty years, he pondered clothing’s art,
To cover in shame or in battle’s part.
دگر پنجه اندیشهٔ جامه کرد
که پوشند هنگام ننگ و نبرد
From flax, silk, and fine wool’s thread,
He crafted brocade and velvets widespread.
ز کتّان و ابریشم و موی قز
قصب کرد پر مایه دیبا و خز
He taught them spinning and how to weave,
To interlace warp and weft to achieve.
بیاموختشان رشتن و تافتن
به تار اندرون پود را بافتن
Once woven, he taught them to wash and sew,
And from him, they learned all there was to know.
چو شد بافته شستن و دوختن
گرفتند از او یکسر آموختن
When this was done, he set another plan,
The era rejoiced, as did this noble man.
چو این کرده شد ساز دیگر نهاد
زمانه بدو شاد و او نیز شاد
From every guild, he gathered artisans around,
Another fifty years of effort he found.
ز هر انجمن پیشهور گرد کرد
بدین اندرون نیز پنجاه خورد
A group they called 'Katozians' by name,
You know them as worshippers of holy flame.
گروهی که کاتوزیان خوانیاش
به رسم پرستندگان دانیاش
He set them apart from the worldly throng,
Assigning the mountains where they belong.
جدا کردشان از میان گروه
پرستنده را جایگه کرد کوه
So their only task would be devotion’s art,
In humility before the world’s luminous heart.
بدان تا پرستش بود کارشان
نوان پیش روشن جهاندارشان
Another group was placed in a separate line,
They were called 'Nisarians,' warriors divine.
صفی بر دگر دست بنشاندند
همی نام نیساریان خواندند
Lion-hearted men who brought battle’s might,
Illuminating the army and kingdom’s light.
کجا شیر مردان جنگ آورند
فروزندهٔ لشکر و کشورند
From them the royal throne stood firm and grand,
And their valor upheld the fame of the land.
کز ایشان بود تخت شاهی به جای
و ز ایشان بود نام مردی به پای
The third group, humble, yet vital to know,
For they receive no gratitude, though they sow.
بسودی سه دیگر گره را شناس
کجا نیست از کس بر ایشان سپاس
They plant and plow, then reap their yield,
In harvest’s time, no blame is revealed.
بکارند و ورزند و خود بدروند
به گاه خورش سرزنش نشنوند
Free of commands, they wore rugged attire,
Their ears at peace from insults that tire.
ز فرمان تنآزاده و ژندهپوش
ز آواز پیغاره آسوده گوش
Their bodies free, their world thriving bright,
At rest from debates and judgment’s blight.
تن آزاد و آباد گیتی بر اوی
بر آسوده از داور و گفتگوی
What did the wise, free-speaking man declare?
‘Laziness turns the free into despair.’
چه گفت آن سخنگوی آزاده مرد
که آزاده را کاهلی بنده کرد
The fourth they called 'Ahutokoshi' with pride,
Artisans bold, who crafted and thrived.
چهارم که خوانند اهتو خوشی
همان دستورزان ابا سرکشی
Their task was trade, a skillful endeavor,
Their minds full of thought, busy forever.
کجا کارشان همگنان پیشه بود
روانشان همیشه پر اندیشه بود
For fifty more years, he toiled with care,
He ate, worked, and shared with others to spare.
بدین اندرون سال پنجاه نیز
بخورد و بورزید و بخشید چیز
Each of these groups received a rightful place,
He chose their roles and showed them their space.
از این هر یکی را یکی پایگاه
سزاوار بگزید و بنمود راه
So that everyone could know their worth,
And see their limits and measure their mirth.
که تا هر کس اندازهٔ خویش را
ببیند بداند کم و بیش را
Then he ordered the impure demons to toil,
To mix water and earth, turning soil.
بفرمود پس دیو ناپاک را
به آب اندر آمیختن خاک را
When all things from clay they had recognized,
Swiftly, bricks they formed and materialized.
هر آنچ از گل آمد چو بشناختند
سبک خشت را کالبد ساختند
With stone and with plaster, walls were raised,
At first with geometry, design amazed.
به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد
نخست از بَرَش هندسی کار کرد
Like bathhouses and tall palaces grand,
And porches that shield from harm's harsh hand.
چو گرمابه و کاخهای بلند
چو ایوان که باشد پناه از گزند
From stone, for ages, gems they sought,
Hoping for brilliance, as wisdom taught.
ز خارا گهر جست یک روزگار
همی کرد از او روشنی خواستار
Various jewels they brought to hand,
Like ruby, turquoise, silver, and gold so grand.
به چنگ آمدش چند گونه گهر
چو یاقوت و بیجاده و سیم و زر
By enchantment, from stone they gems unsealed,
Unlocking chains with treasures revealed.
ز خارا به افسون برون آورید
شد آراسته بندها را کلید
Next, pleasant scents they did reclaim,
Which people need and hold in acclaim.
دگر بویهای خوش آورد باز
که دارند مردم به بویش نیاز
Like benzoin, camphor, and musk so pure,
Like aloes, amber, and bright rose allure.
چو بان و چو کافور و چون مشک ناب
چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب
Medicine they sought for the ailing soul,
For health and the path to avoid harm's toll.
پزشکی و درمان هر دردمند
در تندرستی و راه گزند
And secrets they revealed in kind,
None like him, the seeker with a luminous mind.
همان رازها کرد نیز آشکار
جهان را نیامد چون او خواستار
Then over waters by ships he traveled,
From land to land with haste unraveled.
گذر کرد از آن پس به کشتی بر آب
ز کشور به کشور گرفتی شتاب
Thus, for fifty years, he strove and fought,
And found no limit to the wisdom he sought.
چنین سال پنجه برنجید نیز
ندید از هنر بر خرد بسته چیز
When all tasks were fulfilled in their place,
He raised his steps to a loftier space.
همه کردنیها چو آمد به جای
ز جای مهی برتر آورد پای
With royal glory, a throne he designed,
Adorned with countless gems refined.
به فرّ کیانی یکی تخت ساخت
چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت
At his will, demons lifted it high,
From the plains to the heavens, it would fly.
که چون خواستی دیو برداشتی
ز هامون به گردون برافراشتی
Like the radiant sun aloft in the sky,
The sovereign king sat ruling on high.
چو خورشید تابان میان هوا
نشسته بر او شاه فرمانروا
The world gathered around his throne's might,
Amazed and awed by his fortune's light.
جهان انجمن شد بر آن تخت او
شگفتی فرومانده از بخت او
They scattered jewels upon Jamshid
And called that day the New Day indeed
به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
At the start of the year, the first day of Farvardin
The earth free from toil and sin
سر سال نو هرمز فرودین
بر آسوده از رنج روی زمین
The nobles adorned with joy and cheer
Called for wine, goblets, and musicians near
بزرگان به شادی بیاراستند
می و جام و رامشگران خواستند
Such a blessed celebration from that time afar
Was left to us as a relic of kings’ splendor
چنین جشن فرخ از آن روزگار
به ما ماند از آن خسروان یادگار
For three hundred years life carried on
No death was seen in that era long gone
چنین سال سیصد همی رفت کار
ندیدند مرگ اندر آن روزگار
Of hardship and evil, they had no clue
The demons worked like servants too
ز رنج و ز بدشان نبد آگهی
میان بسته دیوان به سان رهی
Obedient to humans, they heeded each call
The world filled with the melodies of joy overall
به فرمان مردم نهاده دو گوش
ز رامش جهان پر ز آوای نوش
Thus this golden age came to pass
They saw nothing but goodness from the Creator’s grasp
چنین تا بر آمد بر این روزگار
ندیدند جز خوبی از کردگار
The entire world became his subject, bound
The ruler sat on his throne, glory profound
جهان سربهسر گشت او را رهی
نشسته جهاندار با فرّهی
One by one, he gazed upon his mighty throne
And saw no one but himself in the world alone
یکایک به تخت مهی بنگرید
به گیتی جز از خویشتن را ندید
The God-knowing king grew arrogant in pride
Turned away from God, and ungrateful inside
منی کرد آن شاه یزدان شناس
ز یزدان بپیچید و شد ناسپاس
He summoned the nobles from his army’s line
And delivered a lengthy speech, grand in design
گرانمایگان را ز لشگر بخواند
چه مایه سخن پیش ایشان براند
He spoke thus to the wise and aged elite
In this world, none but myself, I meet
چنین گفت با سالخورده مهان
که جز خویشتن را ندانم جهان
All art in the world was born from me
No famed king like me has ever been seen
هنر در جهان از من آمد پدید
چو من نامور تخت شاهی ندید
I adorned the world with beauty and might
The universe exists as per my sight
جهان را به خوبی من آراستم
چنان است گیتی کجا خواستم
Your food, rest, and peace are thanks to me
Your efforts and desires stem from my decree
خور و خواب و آرامتان از من است
همان کوشش و کامتان از من است
The grandeur and crown of kingship are mine
Who dares to claim another as divine?
بزرگی و دیهیم شاهی مراست
که گوید که جز من کسی پادشاست
When he spoke these words, God’s glory left his frame
The world became filled with discord and shame
چو این گفته شد فرّ یزدان از وی
بگشت و جهان شد پر از گفتوگوی
When arrogance joined with the Creator’s grace
It brought ruin, and fortune turned its face
منی چون بپیوست با کردگار
شکست اندر آورد و برگشت کار
What did that wise and eloquent speaker say?
If you become a king, strive to serve and obey
چه گفت آن سخنگوی با فرّ و هوش
چو خسرو شوی بندگی را بکوش
Whoever turns ungrateful to God, beware
Fear will grip their heart from everywhere
به یزدان هر آن کس که شد ناسپاس
به دلش اندر آید ز هر سو هراس
For Jamshid, the days grew dark and drear
The glory that lit the world began to disappear
به جمشید بر تیرهگون گشت روز
همی کاست آن فرّ گیتیفروز