Section 1: When King Nozhar mourned his father

بخش ۱: چو سوگ پدر شاه نوذر بداشت

When the king Nozar mourned his father’s loss

He raised the crown of Kiian from the sky’s gloss

چو سوگ پدر شاه نوذر بداشت

ز کیوان کلاه کیی برفراشت

He placed it upon the throne of Manuchehr

Summoned the assembly, and gave them gold’s stir

به تخت منوچهر بر بار داد

بخواند انجمن را و دینار داد

But soon the time would grow dark and sour

For the unjust ruler rose to power

برین برنیامد بسی روزگار

که بیدادگر شد سر شهریار:

From the world, a cry rose everywhere

The world aged, with a new king’s despair

ز گیتی برآمد به هر جای غَو

جهان را کهن شد سر از شاه نو

As he wrote the ways of his father before

He clashed with priests and sages galore

چو او رسمهای پدر درنَوَشت

ابا موبدان و ردان تیز گشت؛

People became low in his sight so vast

His heart was taken by wealth, and it passed

همی مردمی نزد او خوار شد

دلش بردهٔ گنج و دینار شد

Kadivar and his warriors took their stand

Brave men deserving of a king’s command

کدیور یکایک سپاهی شدند

دلیران سزاوار شاهی شدند

When cries of the land rose loud and bold

The whole world shook, in fury uncontrolled

چو از روی کشور برآمد خروش

جهانی سراسر برآمد به جوش

The tyrant king was filled with fear

He sent a messenger to Sam the cavalier

بترسید بیدادگر شهریار

فرستاد کس نزد سام سوار

Sam was in Sagsar, in Mazandaran land

Nozar sent a message by his command

به سگسار مازندران بود سام

فرستاد نوذر بر او بر پیام

The Lord of Keyvan, Bahram, and Hur

The creator of elephants and ants, for sure

«خداوند کیوان و بهرام و هور

که هست آفرینندهٔ پیل و مور

No hardship can surpass his will

Nor ease from the least, his power is still

نه دشواری از چیز برترمنش

نه آسانی از اندک اندر بوش

All is one with his might, both great and small

If it’s much or little, it’s one and all

همه با توانایی او یکیست

اگر هست بسیار و گر اندکیست

Now from the Lord of the sun and the moon bright

Praise to the soul of Manuchehr, the light

کنون از خداوند خورشید و ماه

ثنا بر روان منوچهر شاه

Sam, the noble warrior, sends such a greeting

It comes like the rain from the cloud's repeating

ابر سام یل باد چندان درود

که آید همی ز ابر باران فرود

Honor that world-seeing champion true

Glory to him, who the king does pursue

مران پهلوان جهاندیده را

سرافراز گرد پسندیده را

May his heart and intellect always thrive

May his soul be free from pain and alive

همیشه دل و هوشش آباد باد

روانش ز هر درد آزاد باد

The champion of the world, knows in full

Both open and hidden words to him pull

شناسد مگر پهلوان جهان

سخنها هم از آشکار و نهان

Until the king closed his eyes so tight

He remembered much of Sam Nariman’s might

که تا شاه مژگان به هم برنهاد

ز سام نریمان بسی کرد یاد

I had my strength and support in his hand

For he is both champion and king’s right hand

همیدون مرا پشت گرمی بدوست

که هم پهلوانست و هم شاه دوست

The guardian of the land at the king’s call

From him, the bright, fortunate crown will fall

نگهبان کشور به هنگام شاه

ازویست رخشنده فرخ کلاه

Now the kingship became full of turmoil

Words surpassed all bounds and recoil

کنون پادشاهی پرآشوب گشت

سخنها از اندازه اندر گذشت

If he does not withdraw that club of hate

This throne will be cast down, and earth’s fate

اگر برنگیرد وی آن گرز کین

ازین تخت پردخته ماند زمین

When the letter reached Sam Nirm’s hand

He let out a cold breath, a mournful stand

چو نامه بر سام نیرم رسید

یکی باد سرد از جگر برکشید

At the break of dawn, when the rooster cries

The sounds of horns and drums did rise

به شبگیر هنگام بانگ خروس

برآمد خروشیدن بوق و کوس

A mighty army marched from Gorgsar’s hold

Turning the green sea into something cold

یکی لشکری راند از گرگسار

که دریای سبز اندرو گشت خوار

When the army neared the land of Iran

The great leaders came out to welcome the man

چو نزدیک ایران رسید آن سپاه

پذیره شدندش بزرگان به راه

All on foot, before brave Sam they came

They went and said, 'Every delay is a shame'

پیاده همه پیش سام دلیر

برفتند و گفتند هر گونه دیر

Of Nozar, the unjust crowned king’s name

Who lost the way of his father in vain

ز بیدادی نوذر تاجور

که بر خیره گم کرد راه پدر

The world was ruined by his actions so dire

His fortune slept, once bright, now dire

جهان گشت ویران ز کردار اوی

غنوده شد آن بخت بیدار اوی

Wisdom departed from his chosen way

And the divine grace went far astray

بگردد همی از ره بخردی

ازو دور شد فرهٔ ایزدی

What would it be, if Sam, the hero true

Sat upon this throne, so bright and new

چه باشد اگر سام یل پهلوان

نشیند برین تخت روشن روان

The world would flourish with his justice pure

Iran would rise, and his foundation sure

جهان گردد آباد با داد او

برویست ایران و بنیاد او

We would be his servants, obey his law

Our souls as prisoners, in his love’s thaw

که ما بنده باشیم و فرمان کنیم

روانها به مهرش گروگان کنیم

Thus spoke Sam, the brave horseman, to them

'Who would prefer this from me, the Creator’s gem?'

بدیشان چنین گفت سام سوار

که این کی پسندد ز من کردگار

For when Nozar, of the Kian lineage true

Sits upon the Kiian throne with honor due

که چون نوذری از نژاد کیان

به تخت کیی بر کمر بر میان

For kingship, my crown must be sought in good

It is impossible, and no one can heed this mood

به شاهی مرا تاج باید بسود

محالست و این کس نیارد شنود

Could anyone say this in the world today?

Could anyone bear such words in dismay?

خود این گفت یارد کس اندر جهان!

چنین زهره دارد کس اندر نهان؟

If a daughter of Manuchehr, the great king

Sat upon the golden throne, wearing the ring

اگر دختری از منوچهر شاه

بران تخت زرین شدی با کلاه

It would be nothing but the dust of my bed

She would be happy in my world instead

نبودی جز از خاک بالین من

بدو شاد بودی جهانبین من

If her heart turned back from her father’s path

No time passed before the great wrath

دلش گر ز راه پدر گشت باز

برین‌بر نیامد زمانی دراز

There is still no iron that has rusted deep

Which shining might make difficult and steep

هنوز آهنی نیست زنگار خورد

که رخشنده دشوار شایدش کرد

I bring that divine grace, bright and pure

To the world, I bring love’s need, so sure

من آن ایزدی فره باز آورم

جهان را به مهرش نیاز آورم

You will regret what’s past, full of remorse

But a new vow will rise, starting from source

شما بر گذشته پشیمان شوید

به نوی ز سر باز پیمان شوید

If the Creator forgives from his sphere

You will not find forgiveness from King Nozar here

گر آمرزش کردگار سپهر

نیابید و از نوذر شاه مهر

In this world, the king’s anger does abide

His place is the fire, in its fierce stride

بدین گیتی اندر بود خشم شاه

به برگشتن آتش بود جایگاه

The great men, from their deeds, were filled with regret

Each one renounced his oath, feeling upset

بزرگان ز کرده پشیمان شدند

یکایک ز سر باز پیمان شدند

When Sam the horseman arrived at the gate

King Nozar, the ruler, met him at the state

چو آمد به درگاه سام سوار

پذیره شدش نوذر شهریار

With the renowned hero, brave and strong

The world was renewed, the young did belong

به فرخ پی نامور پهلوان

جهان سر به سر شد به نوی جوان

The great ones came to Nozar, seeking grace

With hearts and souls, they humbled their place

به پوزش مهان پیش نوذر شدند

به جان و به دل ویژه کهتر شدند

Nozar arose from his celestial throne

And sat in peace with wisdom fully shown

برافروخت نوذر ز تخت مهی

نشست اندر آرام با فرهی

The world’s hero bowed low before Nozar’s feet

He was his servant and guide, complete

جهان پهلوان پیش نوذر به پای

پرستنده او بود و هم رهنمای

Nozar opened the path with wise advice

He recalled many good words, full of precise

به نوذر در پندها را گشاد

سخنهای نیکو بسی کرد یاد

From the wheel of Fereydun and King Houshang

And Manuchehr, with beauty, they sang

ز گرد فریدون و هوشنگ شاه

همان از منوچهر زیبای گاه

They gave the world’s charity, and gifts they did hold

They never showed cruelty, nor anger uncontrolled

که گیتی بداد و دهش داشتند

به بیداد بر چشم نگماشتند

He brought his heart from wickedness to justice true

Nozar did this, and wisdom anew

دل او ز کژی به داد آورید

چنان کرد نوذر که او رای دید

He softened the hearts of the nobles, so kind

He gave justice and honor, in mind

دل مهتران را بدو نرم کرد

همه داد و بنیاد آزرم کرد

When all that could be said was told

To the rebellious and the king’s fold

چو گفته شد از گفتنیها همه

به گردنکشان و به شاه رمه

He left wearing the new robe of Nozar's grace

No throne, no crown, no ring in place

برون رفت با خلعت نوذری

چه تخت و چه تاج و چه انگشتری

The slaves and the horses, in golden attire

With red jewels in golden goblets to inspire

غلامان و اسپان زرین ستام

پر از گوهر سرخ زرین دو جام

Time passed on in the heavens once more

But with Nozar, neither peace nor love did soar

برین نیز بگذشت چندی سپهر

نه با نوذر آرام بودش نه مهر