Section 1: When King Nozhar mourned his father
بخش ۱: چو سوگ پدر شاه نوذر بداشت
When the king Nozar mourned his father’s loss
He raised the crown of Kiian from the sky’s gloss
چو سوگ پدر شاه نوذر بداشت
ز کیوان کلاه کیی برفراشت
He placed it upon the throne of Manuchehr
Summoned the assembly, and gave them gold’s stir
به تخت منوچهر بر بار داد
بخواند انجمن را و دینار داد
But soon the time would grow dark and sour
For the unjust ruler rose to power
برین برنیامد بسی روزگار
که بیدادگر شد سر شهریار:
From the world, a cry rose everywhere
The world aged, with a new king’s despair
ز گیتی برآمد به هر جای غَو
جهان را کهن شد سر از شاه نو
As he wrote the ways of his father before
He clashed with priests and sages galore
چو او رسمهای پدر درنَوَشت
ابا موبدان و ردان تیز گشت؛
People became low in his sight so vast
His heart was taken by wealth, and it passed
همی مردمی نزد او خوار شد
دلش بردهٔ گنج و دینار شد
Kadivar and his warriors took their stand
Brave men deserving of a king’s command
کدیور یکایک سپاهی شدند
دلیران سزاوار شاهی شدند
When cries of the land rose loud and bold
The whole world shook, in fury uncontrolled
چو از روی کشور برآمد خروش
جهانی سراسر برآمد به جوش
The tyrant king was filled with fear
He sent a messenger to Sam the cavalier
بترسید بیدادگر شهریار
فرستاد کس نزد سام سوار
Sam was in Sagsar, in Mazandaran land
Nozar sent a message by his command
به سگسار مازندران بود سام
فرستاد نوذر بر او بر پیام
The Lord of Keyvan, Bahram, and Hur
The creator of elephants and ants, for sure
«خداوند کیوان و بهرام و هور
که هست آفرینندهٔ پیل و مور
No hardship can surpass his will
Nor ease from the least, his power is still
نه دشواری از چیز برترمنش
نه آسانی از اندک اندر بوش
All is one with his might, both great and small
If it’s much or little, it’s one and all
همه با توانایی او یکیست
اگر هست بسیار و گر اندکیست
Now from the Lord of the sun and the moon bright
Praise to the soul of Manuchehr, the light
کنون از خداوند خورشید و ماه
ثنا بر روان منوچهر شاه
Sam, the noble warrior, sends such a greeting
It comes like the rain from the cloud's repeating
ابر سام یل باد چندان درود
که آید همی ز ابر باران فرود
Honor that world-seeing champion true
Glory to him, who the king does pursue
مران پهلوان جهاندیده را
سرافراز گرد پسندیده را
May his heart and intellect always thrive
May his soul be free from pain and alive
همیشه دل و هوشش آباد باد
روانش ز هر درد آزاد باد
The champion of the world, knows in full
Both open and hidden words to him pull
شناسد مگر پهلوان جهان
سخنها هم از آشکار و نهان
Until the king closed his eyes so tight
He remembered much of Sam Nariman’s might
که تا شاه مژگان به هم برنهاد
ز سام نریمان بسی کرد یاد
I had my strength and support in his hand
For he is both champion and king’s right hand
همیدون مرا پشت گرمی بدوست
که هم پهلوانست و هم شاه دوست
The guardian of the land at the king’s call
From him, the bright, fortunate crown will fall
نگهبان کشور به هنگام شاه
ازویست رخشنده فرخ کلاه
Now the kingship became full of turmoil
Words surpassed all bounds and recoil
کنون پادشاهی پرآشوب گشت
سخنها از اندازه اندر گذشت
If he does not withdraw that club of hate
This throne will be cast down, and earth’s fate
اگر برنگیرد وی آن گرز کین
ازین تخت پردخته ماند زمین
When the letter reached Sam Nirm’s hand
He let out a cold breath, a mournful stand
چو نامه بر سام نیرم رسید
یکی باد سرد از جگر برکشید
At the break of dawn, when the rooster cries
The sounds of horns and drums did rise
به شبگیر هنگام بانگ خروس
برآمد خروشیدن بوق و کوس
A mighty army marched from Gorgsar’s hold
Turning the green sea into something cold
یکی لشکری راند از گرگسار
که دریای سبز اندرو گشت خوار
When the army neared the land of Iran
The great leaders came out to welcome the man
چو نزدیک ایران رسید آن سپاه
پذیره شدندش بزرگان به راه
All on foot, before brave Sam they came
They went and said, 'Every delay is a shame'
پیاده همه پیش سام دلیر
برفتند و گفتند هر گونه دیر
Of Nozar, the unjust crowned king’s name
Who lost the way of his father in vain
ز بیدادی نوذر تاجور
که بر خیره گم کرد راه پدر
The world was ruined by his actions so dire
His fortune slept, once bright, now dire
جهان گشت ویران ز کردار اوی
غنوده شد آن بخت بیدار اوی
Wisdom departed from his chosen way
And the divine grace went far astray
بگردد همی از ره بخردی
ازو دور شد فرهٔ ایزدی
What would it be, if Sam, the hero true
Sat upon this throne, so bright and new
چه باشد اگر سام یل پهلوان
نشیند برین تخت روشن روان
The world would flourish with his justice pure
Iran would rise, and his foundation sure
جهان گردد آباد با داد او
برویست ایران و بنیاد او
We would be his servants, obey his law
Our souls as prisoners, in his love’s thaw
که ما بنده باشیم و فرمان کنیم
روانها به مهرش گروگان کنیم
Thus spoke Sam, the brave horseman, to them
'Who would prefer this from me, the Creator’s gem?'
بدیشان چنین گفت سام سوار
که این کی پسندد ز من کردگار
For when Nozar, of the Kian lineage true
Sits upon the Kiian throne with honor due
که چون نوذری از نژاد کیان
به تخت کیی بر کمر بر میان
For kingship, my crown must be sought in good
It is impossible, and no one can heed this mood
به شاهی مرا تاج باید بسود
محالست و این کس نیارد شنود
Could anyone say this in the world today?
Could anyone bear such words in dismay?
خود این گفت یارد کس اندر جهان!
چنین زهره دارد کس اندر نهان؟
If a daughter of Manuchehr, the great king
Sat upon the golden throne, wearing the ring
اگر دختری از منوچهر شاه
بران تخت زرین شدی با کلاه
It would be nothing but the dust of my bed
She would be happy in my world instead
نبودی جز از خاک بالین من
بدو شاد بودی جهانبین من
If her heart turned back from her father’s path
No time passed before the great wrath
دلش گر ز راه پدر گشت باز
برینبر نیامد زمانی دراز
There is still no iron that has rusted deep
Which shining might make difficult and steep
هنوز آهنی نیست زنگار خورد
که رخشنده دشوار شایدش کرد
I bring that divine grace, bright and pure
To the world, I bring love’s need, so sure
من آن ایزدی فره باز آورم
جهان را به مهرش نیاز آورم
You will regret what’s past, full of remorse
But a new vow will rise, starting from source
شما بر گذشته پشیمان شوید
به نوی ز سر باز پیمان شوید
If the Creator forgives from his sphere
You will not find forgiveness from King Nozar here
گر آمرزش کردگار سپهر
نیابید و از نوذر شاه مهر
In this world, the king’s anger does abide
His place is the fire, in its fierce stride
بدین گیتی اندر بود خشم شاه
به برگشتن آتش بود جایگاه
The great men, from their deeds, were filled with regret
Each one renounced his oath, feeling upset
بزرگان ز کرده پشیمان شدند
یکایک ز سر باز پیمان شدند
When Sam the horseman arrived at the gate
King Nozar, the ruler, met him at the state
چو آمد به درگاه سام سوار
پذیره شدش نوذر شهریار
With the renowned hero, brave and strong
The world was renewed, the young did belong
به فرخ پی نامور پهلوان
جهان سر به سر شد به نوی جوان
The great ones came to Nozar, seeking grace
With hearts and souls, they humbled their place
به پوزش مهان پیش نوذر شدند
به جان و به دل ویژه کهتر شدند
Nozar arose from his celestial throne
And sat in peace with wisdom fully shown
برافروخت نوذر ز تخت مهی
نشست اندر آرام با فرهی
The world’s hero bowed low before Nozar’s feet
He was his servant and guide, complete
جهان پهلوان پیش نوذر به پای
پرستنده او بود و هم رهنمای
Nozar opened the path with wise advice
He recalled many good words, full of precise
به نوذر در پندها را گشاد
سخنهای نیکو بسی کرد یاد
From the wheel of Fereydun and King Houshang
And Manuchehr, with beauty, they sang
ز گرد فریدون و هوشنگ شاه
همان از منوچهر زیبای گاه
They gave the world’s charity, and gifts they did hold
They never showed cruelty, nor anger uncontrolled
که گیتی بداد و دهش داشتند
به بیداد بر چشم نگماشتند
He brought his heart from wickedness to justice true
Nozar did this, and wisdom anew
دل او ز کژی به داد آورید
چنان کرد نوذر که او رای دید
He softened the hearts of the nobles, so kind
He gave justice and honor, in mind
دل مهتران را بدو نرم کرد
همه داد و بنیاد آزرم کرد
When all that could be said was told
To the rebellious and the king’s fold
چو گفته شد از گفتنیها همه
به گردنکشان و به شاه رمه
He left wearing the new robe of Nozar's grace
No throne, no crown, no ring in place
برون رفت با خلعت نوذری
چه تخت و چه تاج و چه انگشتری
The slaves and the horses, in golden attire
With red jewels in golden goblets to inspire
غلامان و اسپان زرین ستام
پر از گوهر سرخ زرین دو جام
Time passed on in the heavens once more
But with Nozar, neither peace nor love did soar
برین نیز بگذشت چندی سپهر
نه با نوذر آرام بودش نه مهر