Section 14: When the army drew near to Iran
بخش ۱۴: سپه چون به نزدیک ایران کشید
When the army drew near to the land of Iran
At once the news reached the ears of Fereydun
سپه چون به نزدیک ایران کشید
همانگه خبر با فریدون رسید
He ordered that Manuchehr, the king so great
Should lead his troops from the hills to the plain
بفرمود پس تا منوچهر شاه
ز پهلو به هامون گذارد سپاه
The wise old sage told a tale profound
Of a young man who was virtuous and sound
یکی داستان زد جهاندیده کی
که مرد جوان چون بود نیکپی
He’s caught between an unwary sheep ahead
And behind him a leopard and a hunter’s dread
بدام آیدش ناسگالیده میش
پلنگ از پس پشت و صیاد پیش
With patience, wisdom, and reason’s might
The lion is lured from the desert to the trap's sight
شکیبایی و هوش و رای و خرد
هژبر از بیابان به دام آورد
And from the evil deeds of wicked men
In the end, they shall suffer and twist within
و دیگر ز بد مردم بد کنش
به فرجام روزی بپیچد تنش
Swift as the wind comes the retribution's toll
As if iron heated would twist and roll
ببادافره آنگه شتابیدمی
که تفسیده آهن بتابیدمی
When Manuchehr’s troops reached the open plain
They camped for eight days, their resolve to maintain
چو لشکر منوچهر بر ساده دشت
برون برد آنجا ببد روز هشت
Fereydun, as he saw him preparing to leave,
Shared words of wisdom to help him achieve
فریدونش هنگام رفتن بدید
سخنها به دانش بدو گسترید
Manuchehr said, 'O king of great pride,
Who dares against you, with vengeance, to stride?'
منوچهر گفت ای سرافراز شاه
کی آید کسی پیش تو کینه خواه
Only ill fate could his mind mislead,
And make him betray his own life’s need
مگر بد سگالد بدو روزگار
به جان و تن خود خورد زینهار
Now I gird my waist with Roman mail,
Its knots upon me shall never fail
من اینک میان را به رومی زره
ببندم که نگشایم از تن گره
I march to seek vengeance on the battlefield wide,
And raise a dust cloud to block the sun’s light
به کین جستن از دشت آوردگاه
برآرم به خورشید گرد سپاه
From this assembly, none I see as my peer,
To match me in battle or face me without fear
ازان انجمن کس ندارم به مرد
کجا جست یارند با من نبرد
He ordered Qaren, the warrior of fame,
To lead the troops from the hills to the plain
بفرمود تا قارن رزم جوی
ز پهلو به دشت اندر آورد روی
The king’s pavilion was raised in sight,
And the blessed banner spread over the height
سراپردهٔ شاه بیرون کشید
درفش همایون به هامون کشید
The troops advanced in groups, row by row,
Like the sea roaring, plains and mountains did flow
همی رفت لشکر گروها گروه
چو دریا بجوشید هامون و کوه
The bright day turned dark from the dust in the air,
It seemed as if the sun had turned sapphire rare
چنان تیره شد روز روشن ز گرد
تو گفتی که خورشید شد لاجورد
From the land rose a clamor loud and clear,
Piercing the ears of those sharp to hear
ز کشور برآمد سراسر خروش
همی کرشدی مردم تیزگوش
The neighing of Arab steeds from the plain,
Drowned out the sound of the drums' refrain
خروشیدن تازی اسپان ز دشت
ز بانگ تبیره همی برگذشت
From the warriors' camp, two miles afar,
Were rows of battle elephants, mighty in war
ز لشگر گه پهلوان تا دو میل
کشیده دو رویه رده ژندهپیل
Upon sixty, golden thrones were set high,
Adorned with gold and gems that would dazzle the eye
ازان شصت بر پشتشان تخت زر
به زر اندرون چند گونه گهر
Three hundred carried supplies for the field,
And three hundred more were armed with steel
چو سیصد بنه برنهادند بار
چو سیصد همان از در کارزار
Each wrapped in armor, their forms concealed,
Only their eyes from the iron revealed
همه زیر برگستوان اندرون
نبدشان جز از چشم ز آهن برون
The king's pavilion they moved outside,
From Tamisha, the troops spread far and wide
سراپردهٔ شاه بیرون زدند
ز تمیشه لشکر بهامون زدند
The vengeful general, Qaren by name,
Led three hundred thousand warriors to fame
سپهدار چون قارن کینهدار
سواران جنگی چو سیصدهزار
All renowned knights clad in shining mail,
With heavy maces, their foes to impale
همه نامداران جوشنوران
برفتند با گرزهای گران
Each brave as a lion, fierce and grand,
All sworn to avenge Iraj, hand in hand
دلیران یکایک چو شیر ژیان
همه بسته بر کین ایرج میان
At the forefront flew the Kaveh banner,
Their hands wielding swords of violet manner
به پیش اندرون کاویانی درفش
به چنگ اندرون تیغهای بنفش
Manuchehr with Qaren, the elephant-like knight,
Emerged from the forest, ready for the fight
منوچهر با قارن پیلتن
برون آمد از بیشهٔ نارون
He came forth and inspected the lines,
Arrayed his troops across the wide designs
بیامد به پیش سپه برگذشت
بیاراست لشکر بران پهندشت
The left wing to Garshasp he assigned,
And the right to Sam and Qobad combined
چپ لشکرش را بگرشاسپ داد
ابر میمنه سام یل با قباد
The ranks of soldiers stretched far and wide,
Manuchehr stood with Sarv at the center side
رده بر کشیده ز هر سو سپاه
منوچهر با سرو در قلبگاه
He shone like the moon amid his troops,
The mountains were lost to the dust that loops
همی تافت چون مه میان گروه
نبود ایچ پیدا ز افراز کوه
Qaren the leader and Sam the brave,
Drew their swords from sheaths, troops to save
سپه کش چو قارن مبارز چو سام
سپه برکشیده حسام از نیام
The vanguard led by Qobad, alert,
And ambushers hidden, their traps covert
طلایه به پیش اندرون چون قباد
کمین ور چو گرد تلیمان نژاد
An army arrayed like a bride so fair,
With lions of war and the kettledrums' blare
یکی لشکر آراسته چون عروس
به شیران جنگی و آوای کوس
To Tur and Salm, the news they conveyed,
That the Iranians their battle arrayed
به تور و به سلم آگهی تاختند
که ایرانیان جنگ را ساختند
From the forest to the plain they marched in line,
Their fury brought froth of blood to their lips divine
ز بیشه بهامون کشیدند صف
ز خون جگر بر لب آورده کف
The two bloodthirsty foes with armies vast,
Moved forward, their leaders with vengeance cast
دو خونی همان با سپاهی گران
برفتند آگنده از کین سران
The army was drawn to the battlefield plain
The stronghold behind them, a distant refrain
کشیدند لشکر به دشت نبرد
الانان دژ را پس پشت کرد
One by one, the vanguard led by Qobad
When news reached Tur, he came like the wind, ironclad
یکایک طلایه بیامد قباد
چو تور آگهی یافت آمد چو باد
To him, he said, 'Go to Manuchehr, convey this'
Tell him, 'O new king, of rootless abyss'
بدو گفت نزد منوچهر شو
بگویش که ای بیپدر شاه نو
If a daughter sprang from the lineage of Iraj
Who gave you sword, mace, and battle vestige?
اگر دختر آمد ز ایرج نژاد
ترا تیغ و کوپال و جوشن که داد
He replied, 'Yes, I will deliver your words'
In the same way you’ve spoken and made your claims heard'
بدو گفت آری گزارم پیام
بدین سان که گفتی و بردی تو نام
But if reflection stretches long and deep
Wisdom with your heart will in harmony seep
ولیکن گر اندیشه گردد دراز
خرد با دل تو نشیند براز
You’ll know your path ahead is of dread
And you’ll fear your hasty words unsaid
بدانی که کاریت هولست پیش
بترسی ازین خام گفتار خویش
If beasts and traps haunt you night and day
It would not be strange to weep that way
اگر بر شما دام و دد روز و شب
همی گریدی نیستی بس عجب
From the elm grove to the borders of Chin
Are warriors mounted, and avengers keen
که از بیشهٔ نارون تا بچین
سواران جنگند و مردان کین
The flashing of purple blades you’ll behold
When you see the Kaveh banner unfold
درفشیدن تیغهای بنفش
چو بینید باکاویانی درفش
It will rend your heart and mind with dread
No height will distinguish from the low ahead
بدرد دل و مغزتان از نهیب
بلندی ندانید باز از نشیب
Then Qobad approached the king nearby
He told what he’d heard from the battle cry
قباد آمد آنگه به نزدیک شاه
بگفت آنچه بشنید ازان رزم خواه
Manuchehr laughed and then did proclaim
'Only a fool could speak such a name'
منوچهر خندید و گفت آنگهی
که چونین نگوید مگر ابلهی
Praise to the Lord of both worlds we share
Knower of all things, seen and rare
سپاس از جهاندار هر دو جهان
شناسندهٔ آشکار و نهان
Who knows that Iraj is my noble kin
And Ferdows, the blessed, my witness therein
که داند که ایرج نیای منست
فریدون فرخ گوای منست
Now if we raise our heads to battle’s call
Our lineage and worth shall reveal to all
کنون گر بجنگ اندر آریم سر
شود آشکارا نژاد و گهر
By the might of the Lord of the sun and moon
I’ll dismantle his power and his throne soon
به زور خداوند خورشید و ماه
که چندان نمانم ورا دستگاه
He’ll close his eyes, toppled and torn
And I’ll show his head to my army as sworn
که بر هم زند چشم زیر و زبر
بریده به لشکر نمایمش سر
He ordered the tables to be arranged
And the setting of wine and music exchanged
بفرمود تا خوان بیاراستند
نشستنگه رود و میخواستند