Section 2: There was a man in that time

بخش ۲: یکی مرد بود اندر آن روزگار

There was a man in those days of yore

Among plainsmen who speared with vigor galore

یکی مرد بود اندر آن روزگار

ز دشت سواران نیزه گذار

A noble man, both a king and a virtuous lord

Feared the World Creator and the cold wind's accord

گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد

ز ترس جهاندار با باد سرد

He was called Merdas, noble and esteemed

In justice and charity, unmatched he seemed

که مرداس نام گرانمایه بود

به داد و دهش برترین پایه بود

He owned milk-giving cattle of great supply

From each, a thousand would yield nearby

مر او را ز دوشیدنی چارپای

ز هر یک هزار آمدندی به جای

He had milk cows, obedient and fair

And Arabian steeds with refined flair

همان گاو دوشابه فرمانبری

همان تازی اسب گزیده مری

Goats and sheep full of milk, just as keen

Given to maidens devout and pristine

بز و میش بد شیرور همچنین

به دوشیزگان داده بد پاکدین

To anyone in need, he offered milk's prize

And stretched forth his wealth with open ties

به شیر آن کسی را که بودی نیاز

بدان خواسته دست بردی فراز

This pure-hearted man had one son indeed

Who lacked even a small share of love’s seed

پسر بد مر این پاکدل را یکی

کش از مهر بهره نبود اندکی

The world-seeker’s name was Zahhak, untrue

Brave, frivolous, and impure in all he’d do

جهانجوی را نام ضحّاک بود

دلیر و سبکسار و ناپاک بود

They called him Bivar-Asp in legends told

A Pahlavi name, in olden times rolled

کجا بیور اسپش همی خواندند

چنین نام بر پهلوی راندند

Bivar, meaning ten thousand in heroic lore

Counted in Dari, as ten thousand or more

کجا بیور از پهلوانی شمار

بود بر زبان دری ده هزار

He owned Arabian steeds with golden reins

Ten thousand was the number of his domain

ز اسپان تازی به زرین ستام

ورا بود بیور که بردند نام

Day and night, he rode his steeds in pride

For grandeur, not vengeance, did he stride

شب و روز بودی دو بهره به زین

ز روی بزرگی نه از روی کین

One dawn, Iblis came in friendly guise

Appearing as someone wise and nice

چنان بد که ابلیس روزی پگاه

بیامد به سان یکی نیک‌خواه

He swayed the nobleman from the path of right

The youth lent his ear to Iblis’s plight

دل مهتر از راه نیکی ببرد

جوان گوش گفتار او را سپرد

He said, 'First, I demand your sworn trust,'

Then I’ll share my words, just and robust

بدو گفت پیمانت خواهم نخست

پس آنگه سخن برگشایم درست

The kind-hearted youth obeyed without delay

As commanded, he swore in every way

جوان نیک‌دل گشت فرمانش کرد

چنان چون بفرمود سوگند خورد

'Your secret I’ll keep, never to reveal,'

And hear whatever truth you may unseal

که راز تو با کس نگویم ز بن

ز تو بشنوم هر چه گویی سخن

He said, 'None but you deserves this place,'

Why should anyone else dwell in this space?

بدو گفت جز تو کسی کدخدای

چه باید همی با تو اندر سرای

'Why need a father, with a son like you?'

Hear one piece of advice, strong and true

چه باید پدر کش پسر چون تو بود

یکی پندت از من بباید شنود

'This aged lord’s time will not long extend,'

Why wait, when you can make his rule end?'

زمانه برین خواجهٔ سالخورد

همی دیر ماند تو اندر نورد

'Seize his wealth and his glorious throne,'

For in this world, his place is your own

بگیر این سر مایه‌ور جاه او

تو را زیبد اندر جهان گاه او

'If you keep faith in the words I say,'

You shall be king and ruler one day'

بر این گفتهٔ من چو داری وفا

جهاندار باشی یکی پادشا

When Zahhak heard, he pondered deeply,

His heart was filled with sorrow for his father's blood.

چو ضحاک بشنید اندیشه کرد

ز خون پدر شد دلش پر ز درد

He said to Iblis, 'This is not right,'

Speak of something else, for this won't suffice.'

به ابلیس گفت این سزاوار نیست

دگر گوی کاین از در کار نیست

Iblis said, 'If you abandon this matter,'

And stray from the oath and covenant with me,

بدو گفت گر بگذری زین سخن

بتابی ز سوگند و پیمان من

The oath and bond will weigh upon your neck,

You’ll be disgraced, and your father will remain honored.'

بماند به گردنت سوگند و بند

شوی خوار و ماند پدرت ارجمند

He ensnared the head of the noble Arab,

Thus Zahhak chose to obey his command.

سر مرد تازی به دام آورید

چنان شد که فرمان او برگزید

He asked, 'Tell me what this solution is,'

I will not turn away from your advice in any way.'

بپرسید کاین چاره با من بگوی

نتابم ز رای تو من هیچ روی

Iblis said, 'I shall devise a solution for you,'

And raise your head to the sun.'

بدو گفت من چاره سازم ترا

به خورشید سر برفرازم ترا

The king had, within his palace grounds,

A garden, most delightful and serene.

مر آن پادشا را در اندر سرای

یکی بوستان بود بس دلگشای

Each dawn, the noble king would rise,

And adorn himself for prayer and devotion.

گرانمایه شبگیر برخاستی

ز بهر پرستش بیاراستی

He washed his head and body in the hidden garden,

His servant would carry a lamp beside him.

سر و تن بشستی نهفته به باغ

پرستنده با او ببردی چراغ

Iblis brought forth deceitful plans,

And dug a deep pit along the path.

بیاورد وارونه ابلیس بند

یکی ژرف چاهی به ره بر بکند

Then Iblis cunningly covered the deep pit,

Concealing it with brushwood and blocking the way.

پس ابلیس وارونه آن ژرف چاه

به خاشاک پوشید و بسترد راه

The noble leader of the Arabs, seeking honor,

Came at night toward the garden.

سر تازیان مهتر نامجوی

شب آمد سوی باغ بنهاد روی

He fell into the pit and broke to pieces,

The pious man who worshipped God perished.

به چاه اندر افتاد و بشکست پست

شد آن نیک‌دل مرد یزدان‌پرست

To every good and bad, the noble king was just,

But a cold wind blew on his care for his son.

به هر نیک و بد شاه آزاد مرد

به فرزند بر نازده باد سرد

He raised him with tenderness and effort,

He found joy in him and gave him treasures.

همی پروریدش به ناز و به رنج

بدو بود شاد و بدو داد گنج

But his ill-natured, reckless son,

Turned away from the path of justice and his lineage.

چنان بدگهر شوخ فرزند او

بگشت از ره داد و پیوند او

He conspired in his father's murder,

I have heard this tale from the wise.

به خون پدر گشت همداستان

ز دانا شنیدم من این داستان

An evil son, even if a mighty lion,

Will not dare spill his father's blood.

که فرزند بد گر شود نرّه شیر

به خون پدر هم نباشد دلیر

Unless, in secret, there is another reason,

For the seeker, the secret lies with the mother.

مگر در نهانش سخن دیگرست

پژوهنده را راز با مادرست

The vile and tyrannical Zahhak,

By this trick, seized his father's place.

فرومایه ضحاک بیدادگر

بدین چاره بگرفت جای پدر

He placed upon his head the crown of the Arabs,

And claimed the power to grant them gain or loss.

به سر بر نهاد افسر تازیان

بر ایشان ببخشید سود و زیان