Section 3: This announcement came to the king one by one

بخش ۳: یکایک به شاه آمد این آگهی

To the king came this message, all at once it did show

That Sam descended from the mountain, full of grand glow

یکایک به شاه آمد این آگهی

که سام آمد از کوه با فرّهی

Manuchehr rejoiced upon hearing the word

And gave many praises to the world's great Lord

بدان آگهی شد منوچهر شاد

بسی از جهان آفرین کرد یاد

He ordered the famed Nozar without delay

To ride swiftly ahead to meet Sam on the way

بفرمود تا نوذر نامدار

شود تازیان پیش سام سوار

To offer the royal blessing on him from the throne

For the joy that his radiant face had shown

کند آفرین کیانی بر اوی

بدان شادمانی که بگشاد روی

He instructed him to invite Sam to the king

So that they may converse about many a thing

بفرمایدش تا سوی شهریار

شود تا سخن‌ها کند خواستار

To behold the face of Dastan Sam so grand

And rejoice at the sight, as destiny had planned

ببیند یکی روی دستان سام

به دیدار ایشان شود شادکام

Then from there to Zabulestan he shall depart

And follow the customs that honor the royal heart

و زین جا سوی زابلستان شود

بر آیین خسرو پرستان شود

When Nozar arrived to greet mighty Sam the brave

He saw a new world hero, with valor he gave

چو نوذر بر سام نیرم رسید

یکی نو جهان پهلوان را بدید

Sam dismounted from his steed with pride

And the two embraced, standing side by side

فرود آمد از باره سام سوار

گرفتند مر یک‌دگر را کنار

Sam inquired of the king and the warriors too

From them, Nozar conveyed the royal message true

ز شاه و ز گردان بپرسید سام

از ایشان بدو داد نوذر پیام

When Sam heard the great king's word of grace

The mighty Sam kissed the earth in humble embrace

چو بشنید پیغام شاه بزرگ

زمین را ببوسید سام سترگ

He hurried toward the court with eager pace

As the seeker of the crown had directed his place

دوان سوی درگاه بنهاد روی

چنان کش بفرمود دیهیم جوی

When he neared the majestic king's domain

The commander welcomed him with no disdain

چو آمد به نزدیکی شهریار

سپهبد پذیره شدش از کنار

Seeing Manuchehr's banner, Sam was pleased

He dismounted, his respect never eased

درفش منوچهر چون دید سام

پیاده شد از باره بگذارد گام

Manuchehr bid him to mount once more

The pure-hearted knight who honored the crown he bore

منوچهر فرمود تا برنشست

مر آن پاک‌دل گرد خسرو پرست

They moved toward the throne and the royal hall

Both the crown bearer and the crown seeker, all

سوی تخت و ایوان نهادند روی

چه دیهیم دار و چه دیهیم جوی

Manuchehr sat on his throne with joy in his heart

And placed the grand crown, a royal work of art

منوچهر برگاه بنشست شاد

کلاه بزرگی به سر برنهاد

With Qaren on one side and Sam on the other

They sat with bright hearts and joyful spirits

به یک دست قارن به یک دست سام

نشستند روشن‌دل و شادکام

They adorned Zal before the king

With a golden staff and a jeweled crown

پس آراسته زال را پیش شاه

به زرّین عمود و به رزّین کلاه

The chamberlain brought him forward with pride

The king was left in awe of him

گرازان بیاورد سالار بار

شگفتی بماند اندر او شهریار

At that tall stature and beautiful face

You'd say he is the peace and love of life

بر آن برز بالای آن خوب چهر

تو گفتی که آرام جان است و مهر

The king said to Sam

Take this one under my protection

چنین گفت مر سام را شهریار

که از من تو این را به زنهاردار

Do not harm him in any way

Do not be happy with anyone but him

به خیره میازارش از هیچ روی

به کس شادمانه مشو جز بدوی

He has the glory of the Kian and the grip of a lion

The heart of the wise and the melody of a lion

که فرّ کیان دارد و چنگ شیر

دل هوشمندان و آهنگ شیر

After the matter of the Simorgh and the high mountain

And how the noble one became lowly

پس از کار سیمرغ و کوه بلند

و زان تا چرا خوار شد ارجمند

Sam told him everything one by one

Both openly and secretly

یکایک همه سام با او بگفت

هم از آشکارا هم اندر نهفت

And revealed the secret of abandoning Zal

And how fate treated him from above

و ز افگندن زال بگشاد راز

که چون گشت با او سپهر از فراز

In the end, the world was full of tales of the Simorgh and Zal

For many years

سرانجام گیتی ز سیمرغ و زال

پر از داستان شد به بسیار سال

I went by the command of the world-ruling God

To Mount Alborz to that dreadful place

برفتم به فرمان گیهان خدای

به البرز کوه اندر آن زشت جای

I saw a mountain with its peak in the clouds

It seemed like a firmament made of rock on water

یکی کوه دیدم سر اندر سحاب

سپهری است گفتی ز خارا بر آب

A breeze high on it like a tall palace

From every direction, the path to it was closed

برو بر نشیمی چو کاخ بلند

ز هر سوی بر او بسته راه گزند

Inside it, the Simorgh's chick and Zal

You would say they were both alike

بدو اندرون بچهٔ مرغ و زال

تو گفتی که هستند هر دو همال

The scent of love came from its breeze

And comfort came to the heart from its memory

همی بوی مهر آمد از باد اوی

به دل راحت آمد هم از یاد اوی

I told the judge the secret truthfully

O independent Creator

ابا داور راست گفتم به راز

که ای آفرینندهٔ بی‌نیاز

Your proof has reached every place and realm,

The heavens turn only by your helm.

رسیده به هر جای برهان تو

نگردد فلک جز به فرمان تو

I am but a servant, with a body of sin,

Before the Lord of the sun and moon within.

یکی بنده‌ام با تنی پر گناه

به پیش خداوند خورشید و ماه

My hope lies solely in your mercy, O great,

To nothing else can I navigate.

امیدم به بخشایش تو است بس

به چیزی دگر نیستم دسترس

This servant, nurtured like a bird by your hand,

Who grew in humility and supplication, you planned.

تو این بندهٔ مرغ پرورده را

به خواری و زاری برآورده را

He dons feathers instead of silken attire,

His food was milk when nourishment was dire.

همی پرّ پوشد به جای حریر

مزد گوشت هنگام پستان شیر

Do not burn my soul for my lack of grace,

Forgive me and light my heart with your embrace.

به بد مهری من روانم مسوز

به من باز بخش و دلم بر فروز

By God's command, as these words were said,

The prayer was accepted and blessings were spread.

به فرمان یزدان چو این گفته شد

نیایش همانگه پذیرفته شد

The Simorgh flapped its wings and soared to the skies,

Encircling the man below with heavenly ties.

بزد پرّ سیمرغ و بر شد به ابر

همی حلقه زد بر سر مرد گبر

It came from the mountain like a springtime cloud,

Taking Zal’s body tenderly, unbowed.

ز کوه اندر آمد چو ابر بهار

گرفته تن زال را بر کنار

It brought him to me like a caring nurse,

Full of affection, with love to disperse.

به پیش من آورد چون دایه‌ای

که در مهر باشد ورا مایه‌ای

I brought him to the king of the world so grand,

Revealed his secrets, no longer banned.

من آوردمش نزد شاه جهان

همه آشکاراش کردم نهان

The king commanded the wise and the priests,

The astrologers and scholars, to convene a feast.

بفرمود پس شاه با موبدان

ستاره‌شناسان و هم بخردان

To seek the fate of Zal in the stars' decree,

And see what fortune the heavens foresee.

که جویند تا اختر زال چیست

بر آن اختر از بخت سالار کیست

What shall become of him when he rises high?

What tales of glory will his life imply?

چو گیرد بلندی چه خواهد بدن

همی داستان از چه خواهد زدن

The astrologers quickly in their wisdom profound,

Discovered the signs in the stars around.

ستاره‌شناسان هم اندر زمان

از اختر گرفتند پیدا نشان

They said to the king with the royal crown,

Live joyously, O king, as time circles around.

بگفتند با شاه دیهیم دار

که شادان بزی تا بود روزگار

For he shall be a hero of great renown,

Noble, wise, valiant, and strong on the battleground.

که او پهلوانی بود نامدار

سرافراز و هشیار و گرد و سوار

When the king heard this, he became happy

The hero's heart was freed from sorrow

چو بشنید شاه این سخن شاد شد

دل پهلوان از غم آزاد شد

The king of the earth made a gift

That everyone praised

یکی خلعتی ساخت شاه زمین

که کردند هر کس بدو آفرین

With Arabian horses adorned with golden trappings

With Indian swords in golden scabbards

از اسپان تازی به زرین ستام

ز شمشیر هندی به زرّین نیام

With dinars, fur, rubies, and gold

With many spread-out treasures

ز دینار و خز و ز یاقوت و زر

ز گستردنی‌های بسیار مر

Roman slaves in Roman silk

All adorned with gems and gold backgrounds

غلامان رومی به دیبای روم

همه گوهرش پیکر و زرش بوم

Plates of chrysolite and turquoise cups

Whether of red gold or raw silver

زبرجد طبق‌ها و پیروزه جام

چه از زرّ سرخ و چه از سیم خام

Filled with musk, camphor, and saffron

The attendants brought them all forward

پر از مشک و کافور و پر زعفران

همه پیش بردند فرمان بران

Also armor, helmets, and body armor

Also spears, arrows, and heavy maces

همان جوشن و ترگ و برگستوان

همان نیزه و تیر و گُرز گران

Also the turquoise throne and the golden crown

Also the ruby seal and the golden belt

همان تخت پیروزه و تاج زر

همان مهر یاقوت و زرین کمر

And then Manuchehr wrote a new treaty

All praise like paradise

و زان پس منوچهر عهدی نوشت

سراسر ستایش به سان بهشت

All of Kabul, Zabul, May, and India

From the Sea of China to the Sea of Sindh

همه کابل و زابل و مای و هند

ز دریای چین تا به دریای سند

From Zabulistan to that side of the border

They wrote a proper treaty anew

ز زابلستان تا بدان روی بست

به نوّی نوشتند عهدی درست

When they adorned this treaty and gift

Then they asked for the world's hero's horse

چو این عهد و خلعت بیاراستند

پس اسپ جهان پهلوان خواستند

When this was done, Sam stood up

Saying, 'O kind and just elder

چو این کرده شد سام بر پای خاست

که ای مهربان مهتر داد و راست

From the fish's thought to the moon's orbit

No king like you has ever worn a crown

ز ماهی بر اندیشه تا چرخ ماه

چو تو شاه ننهاد بر سر کلاه

With love, justice, disposition, and wisdom

The world takes joy from you

به مهر و به داد و به خوی و خرد

زمانه همی از تو رامش برد

All the treasures of the world are naught in your sight,

May your name never fade and remain as a light.

همه گنج گیتی به چشم تو خوار

مبادا ز تو نام تو یادگار

He descended and kissed the throne in grace,

And upon the elephant's peak, drums took their place.

فرود آمد و تخت را داد بوس

ببستند بر کوههٔ پیل کوس

Toward Zabolestan they set their course,

With the city's gaze fixed on him in full force.

سوی زابلستان نهادند روی

نظاره بر او بر همه شهر و کوی

When he came near to Nimrooz's domain,

The world’s leader heard of his gain.

چو آمد به نزدیکی نیمروز

خبر شد ز سالار گیتی فروز

Sistan was adorned, like paradise bright,

Its flowers were musk and gold bricks in sight.

بیاراسته سیستان چون بهشت

گلش مشک سارا بُد و زرّ خشت

They scattered much musk and dinars around,

And saffron and silver coins, they found.

بسی مشک و دینار بر ریختند

بسی زعفران و درم بیختند

A celebration spread across the world’s space,

Among the mighty and humble, joy took its place.

یکی شادمانی بُد اندر جهان

سراسر میان کهان و مهان

Wherever there was a noble seeking renown,

They turned from the world and toward Sam’s crown.

هر آن‌جا که بد مهتری نامجوی

ز گیتی سوی سام بنهاد روی

May this young man’s path be blessed and true,

For this noble-hearted, famed champion too.

که فرخنده بادا پی این جوان

بر این پاک دل نامور پهلوان

When blessings were sung for the valiant knight,

Above Zal, jewels and gold fell in light.

چو بر پهلوان آفرین خواندند

ابر زال زر گوهر افشاندند

Then Sam sat adorned with a goblet in hand,

Granting gifts and fulfilling all commands.

نشست آنگهی سام با زیب و جام

همی داد چیز و همی راند کام

To those deserving of robes and esteem,

The wise and rulers of the worldly stream.

کسی کو به خلعت سزاوار بود

خردمند بود و جهاندار بود

Robes were tailored to their worthy measure,

Seeking heights of honor and treasure.

براندازه‌شان خلعت آراستند

همه پایهٔ برتری خواستند

The worldly wise he summoned from every land,

Speaking words of wisdom, noble and grand.

جهاندیدگان را ز کشور بخواند

سخن‌های بایسته چندی براند

He spoke thus to the famous wise with care,

O pure and awake-hearted priests, so rare.

چنین گفت با نامور بخردان

که ای پاک و بیدار دل موبدان

Such is the command of the wise king,

That the army must march and its strength bring.

چنین است فرمان هشیار شاه

که لشکر همی راند باید به راه

To the lands of wolves and to Mazandaran,

I shall lead a great army with courage drawn.

سوی گرگساران و مازندران

همی راند خواهم سپاهی گران

This son remains with you

Who is equal to my soul and partner to my heart

بماند به نزد شما این پسر

که همتای جان است و جفت جگر

My heart and soul remain here

As tears of blood fall from my eyes

دل و جانم ایدر بماند همی

مژه خون دل برفشاند همی

In youth and vigor

I made a vain judgment

به گاه جوانی و کند آوری

یکی بیهده ساختم داوری

I abandoned the son God gave me

Out of ignorance, I did not appreciate him

پسر داد یزدان بیانداختم

ز بی‌دانشی ارج نشناختم

The precious Simorgh took him

As the Creator had appointed

گرانمایه سیمرغ برداشتش

همان آفریننده بگماشتش

She raised him like a tall cypress

To me, she was despised, but to him, she was precious

بپرورد او را چو سرو بلند

مرا خوار بد مرغ را ارجمند

When the time for mercy came

The world-ruling God returned him to me

چو هنگام بخشایش آمد فراز

جهاندار یزدان به من داد باز

Know that this is my protection

He is my legacy to you

بدانید کاین زینهار من است

به نزد شما یادگار من است

Treasure him and give him advice

Give him all the high ways and wisdom

گرامیش دارید و پندش دهید

همه راه و رای بلندش دهید

Then Sam turned to Zal

Saying, 'Take justice and generosity, and seek peace'

سوی زال کرد آنگهی سام روی

که داد و دهش گیر و آرام جوی

Know that the house of Zabulistan is yours

The whole world is under your command

چنان دان که زابلستان خان تست

جهان سر به سر زیر فرمان تست

Your house and home should be more prosperous

The hearts of your loved ones should be happier

تو را خان و مان باید آبادتر

دل دوستداران تو شادتر

The key to the treasures is with you

My heart is happy and sad with your well-being

کلید در گنج‌ها پیش تو است

دلم شاد و غمگین به کم بیش تو است

Then young Zal said to Sam

That I will live here anew

به سام آنگهی گفت زال جوان

که چون زیست خواهم من ایدر نوان

Where you had me separated before

Do not hold me, for the time of reconciliation has come

جدا پیش‌تر زین کجا داشتی

مدارم که آمد گه آشتی

Anyone born guilty from a mother

I am the one who deserves to lament from justice

کسی کو ز مادر گنه کار زاد

من آنم سزد گر بنالم ز داد

Sometimes under the bird's claws

Crawling on the ground and feeding on blood

گهی زیر چنگال مرغ اندرون

چمیدن به خاک و چریدن ز خون

Now far have I strayed from the nurturing Lord,

Such has destiny raised me, by its accord.

کنون دور ماندم ز پروردگار

چنین پروراند مرا روزگار

From the rose, for me, no prize but thorn remains,

Against the Creator, no quarrel sustains.

ز گل بهرهٔ من به جز خار نیست

بدین با جهاندار پیگار نیست

To him, devoting one’s heart is only right,

So devote yourself and speak what’s in your sight.

بدو گفت پرداختن دل سزاست

بپرداز و بر گوی هرچت هواست

The stargazer, inclined to stars' decree,

Has thus told your fate with auspicious glee.

ستاره شمر مرد اخترگرای

چنین زد تو را ز اختر نیک رای

Here shall your resting place be known,

Here lies your army and here your throne.

که ایدر تو را باشد آرامگاه

هم ایدر سپاه و هم ایدر کلاه

No escape from the spinning heavens’ decree,

Here must you spread love for eternity.

گذر نیست بر حکم گردان سپهر

هم ایدر بگسترد بایدت مهر

Now gather a group of your own around,

Of riders and seekers of wisdom profound.

کنون گرد خویش اندر آور گروه

سواران و مردان دانش پژوه

Learn and listen to every wise word,

From all knowledge, serenity is conferred.

بیاموز و بشنو ز هر دانشی

که یابی ز هر دانشی رامشی

Never cease from feasting and generosity,

Prepare for knowledge and justice with intensity.

ز خورد و ز بخشش میاسای هیچ

همه دانش و داد دادن بسیچ

Thus spoke he, and the sound of drums arose,

The sky turned pitch-black, and ebony the earth chose.

بگفت این و برخاست آوای کوس

هوا قیرگون شد زمین آبنوس

The ringing of bells and Indian gongs did play,

From the palace halls, their echoes held sway.

خروشیدن زنگ و هندی درای

برآمد ز دهلیز پرده سرای

The general turned his face toward the fight,

With an army prepared, brave and bright.

سپهبد سوی جنگ بنهاد روی

یکی لشکری ساخته جنگجوی

Zal journeyed with him two stages along the path,

To see how his father would position the wrath.

بشد زال با او دو منزل به راه

بدان تا پدر چون گذارد سپاه

The father embraced Zal, holding him tight,

Astonishment and clamor rose in their sight.

پدر زال را تنگ در برگرفت

شگفتی خروشیدن اندر گرفت

He ordered him back from the path to return,

To the throne and crown, where joy would burn.

بفرمود تا بازگردد ز راه

شود شادمان سوی تخت و کلاه

Sam the wise, filled with thoughts, did arrive,

Wondering how to live and keep his name alive.

بیامد پر اندیشه دستان سام

که تا چون زید تا بود نیک نام

He sat on the famed ivory throne with grace,

And placed the radiant crown upon his face.

نشست از بر نامور تخت عاج

به سر بر نهاد آن فروزنده تاج

With a bracelet and a bull-headed mace

With a golden torque and a golden belt

ابا یاره و گُرزهٔ گاو سر

ابا طوق زرّین و زرّین کمر

He summoned the priests from every country

He investigated every matter and made decisions

ز هر کشوری موبدان را بخواند

پژوهید هر کار و هر چیز راند

Astrologers and religious scholars

Warriors and avengers

ستاره‌شناسان و دین آوران

سواران جنگی و کین‌آوران

They were with him day and night

Deliberating on every detail

شب و روز بودند با او به هم

زدندی همی رای بر بیش و کم

Zal became so learned

You would say he was a star from his brilliance

چنان گشت زال از بس آموختن

تو گفتی ستاره است از افروختن

He reached a level of wisdom and knowledge

That no one in the world was his equal

به رای و به دانش به جایی رسید

که چون خویشتن در جهان کس ندید

Thus, the revolving sky moved

Spreading its love over Sam and Zal

بدین سان همی گشت گردان سپهر

ابر سام و بر زال گسترده مهر