Saqi Nameh
ساقی نامه
Come, O cupbearer, that wine which brings ecstasy,
Increases generosity, brings perfection.
بیا ساقی، آن مِی که حال آوَرَد،
کرامَت فَزاید، کمال آوَرَد،
Give it to me, for I have fallen very disheartened,
And from both of these I have fallen fruitless.
به من دِه که بَس بیدل افتادهام
وَز این هر دو بیحاصل افتادهام.
Come, O cupbearer, that wine whose reflection from the cup,
Sends a message to Kay Khosrow and Jamshid.
بیا ساقی، آن مِی که عکسش ز جام،
به کیخسرو و جَم فرستد پیام،
Give it so that I may say, with the sound of the reed flute,
Who Jamshid was and who Kavus was.
بِده تا بگویم، به آواز نی،
که جمشید کی بود و کاووس کی.
Come, O cupbearer, that alchemy of conquests,
Which, with the treasure of Qarun, gives the life of Noah.
بیا ساقی، آن کیمیایِ فُتوح،
که با گنجِ قارون دَهَد عُمرِ نوح،
Give it so that they may open again before you
The door of prosperity and long life.
بده تا به رویت گُشایند باز
درِ کامرانی و عُمْرِ دراز.
Give me, O cupbearer, that wine from which Jam's cup
Boasts of vision in nonexistence.
بده ساقی آن مِی کز او جامِ جَم
زَنَد لافِ بینایی انْدر عَدَم.
Give it to me so that I may become, with the confirmation of the cup,
Like Jamshid, aware of the entire secret of the world.
به من دِه که گردم به تاییدِ جام،
چُو جَم، آگَهَ از سِرّ ِ عالَمْ تَمام.
Speak of the journey of this ancient monastery (world).
Send a call to the former kings.
دَم از سِیرِ این دِیرِ دیرینه زَن.
صَلایی به شاهانِ پیشینه زَن.
This ruined world is the same dwelling,
That has seen the palace of Afrasiab.
همان مَنزل است این جهانِ خَراب،
که دیدهست ایوانِ اَفراسیاب.
Where is the counsel of the elders of his army?
Where is Shideh, that dagger-wielding Turk?
کجا رایِ پیرانِ لشکرکشش؟
کجا شیده آن تُرکِ خَنجَرکشش؟
Not only did his palace and mansion go to the wind,
But no one even remembers his tomb.
نه تنها شد ایوان و قصرش به باد،
که کس دَخمه نیزش ندارد به یاد.
This distant desert is the same stage,
Where the army of Salm and Tur was lost in it.
همان مرحلهست این بیابان دور
که گُم شد در او لشکرِ سَلْم و تور.
Give me, O cupbearer, that wine whose reflection from the cup
Sends a message to Kay Khosrow and Jamshid.
بده ساقی آن مِی که عکسش ز جام
به کیخسرو و جَم فرستد پیام.
How well said Jamshid with crown and treasure:
That «the transient world is not worth a barley grain».
چه خوش گفت جمشیدِ با تاج و گَنج
که «یک جو نَیَرزد سرایِ سِپَنْج».
Come, O cupbearer, that radiant fire,
That Zoroaster seeks it under the earth.
بیا ساقی، آن آتشِ تابناک،
که زَردُشت میجویَدش زیرِ خاک،
Give it to me so that in the way of the intoxicated libertines,
«Whether fire-worshipper or world-worshipper».
به من دِه که در کیشِ رِندانِ مَست،
«چه آتشپرست و چه دنیاپرست».
Come, O cupbearer, that virgin, hidden, intoxicated wine,
That has a seat in the taverns.
بیا ساقی، آن بِکرِ مستورِ مَست،
که اَندر خرابات دارد نِشَست،
Give it to me, for I want to become infamous;
I want to become ruined by wine and the cup.
به من دِه که بَدنام خواهم شدن؛
خرابِ مِی و جام خواهم شدن.
Come, O cupbearer, that thought-burning water (wine),
That if a lion drinks it, it becomes a forest-burner.
بیا ساقی، آن آبِ اندیشهسوز،
که گر شیر نوشَد شَوَد بیشهسوز،
Give it so that I may go to the sky, the lion-catcher;
And disrupt the trap of this old wolf (time/fate).
بده تا روَم بر فَلَک شیرگیر؛
به هم بر زَنم دامِ این گرگِ پیر.
Come, O cupbearer, that wine that the houris of paradise,
Mixed the perfume of angels in it.
بیا ساقی، آن مِی که حورِ بهشت،
عَبیرِ مَلایِک در آن می سِرِشت،
Give it so that I may make an incense burner in the fire;
And make the sense of wisdom fragrant forever.
بده تا بُخوری در آتش کُنَم؛
مشامِ خِرَد تا اَبَد خَوش کُنَم.
Give me, O cupbearer, that wine that gives "kingship"
My heart testifies to its purity.
بده ساقی آن مِی که «شاهی» دهَد؛
به پاکیِّ او دل گواهی دهَد.
Give me wine so that I may become pure from defects.
And raise my head from this abyss with revelry.
مِیَم دِه مگر گَردَمَ ازْ عیبْ پاک.
برآرَم، به عِشرت، سَری زین مغاک.
When the garden of spiritual beings becomes my dwelling,
Why am I imprisoned by my body here?
چُو شُد باغِ روحانیانْ مَسکنم،
در اینجا چرا تختهبندِ تَنَم؟
Give me wine and see the face of fortune;
Ruin me and see the treasure of wisdom.
شرابم دِه و رویِ دولت ببین؛
خرابم کُن و گنجِ حکمت ببین.
I am the one who, when I take the cup in my hand,
I see, in that mirror, everything that is.
من آنم که چُون جام گیرم به دست،
ببینم، در آن آینه، هر چه هست.
In intoxication, I speak of kingship;
I speak of royal power in beggary.
به مستی، دَمِ پادشایی زَنَم؛
دَمِ خُسرَوی در گدایی زنم.
In intoxication, one can drill the pearls of secrets,
For in "selflessness" secrets cannot be hidden.
به مستی تَوان دُرِّ اَسرار سُفت،
که در «بیخودی» راز نَتْوان نَهُفت؛
That when "Hafez" composes a song drunkenly,
Venus gives the sound of the lute from his sphere.
که «حافظ» چو مستانه سازَد سُرود،
ز چرخَش دهَد زُهره آوازِ رود.
Where are you, O minstrel? With the melody of the lute,
Remember that royal song;
مُغَنّی کجایی؟ به گلبانگِ رود،
به یاد آوَر آن خسروانیسُرود؛
So that I may arrange ecstasy,
And come to dance and play with the dervish's cloak.
که تا وَجد را کارسازی کنم،
به رقص آیَم و خِرقهبازی کُنم؛
With the fortune of the possessor of crown and throne,
The best fruit of the royal tree.
به اقبال دارایِ دِیهیم و تخت،
بِهین میوهٔ خُسرَوانی درخت،
The sovereign of the earth, the king of time,
The moon of the tower of fortune, the prosperous king,
خدیوِ زمین، پادشاهِ زمان،
مَهِ بُرجِ دولت، شهِ کامران،
For the stability of the royal throne is from him,
The comfort of body for birds and fish is from him.
که تَمکینِ اورنگِ شاهی از اوست،
تنآسایشِ مرغ و ماهی از اوست،
The light of the heart and eyes of the fortunate ones,
The benefactor of the souls of the wise;
فروغِ دل و دیدهٔ مُقبلان،
ولینعمتِ جانِ صاحبدلان؛
O auspicious homa bird with a fortunate gaze,
Blessed messenger of good news,
اَلا اِی همایِ همایوننَظر،
خُجَستهسروشِ مُبارکخَبَر،
The sky does not have a pearl like you in its shell.
Fereydun and Jamshid do not have a successor like you.
فلک را گُهر دَر صَدَف چُون تو نیست.
فریدون و جَم را خَلَف چُون تو نیست.
Remain for years in place of Alexander.
With a wise heart, discover the circumstances.
به جایِ سِکندَر، بِمان سالها.
به دانادلی، کشف کُن حالها.
The world has other days of turmoil ahead,
Me and intoxication and the turmoil of the beloved's eyes.
سَرِ فِتنه دارد دگر روزگار،
من و مستی و فتنهٔ چشمِ یار.
Time knows how to strike with a sword,
Time makes another a penman.
یکی تیغ دانَد زَدن روز ِکار،
یکی را قَلَمزَن کند روزگار.
O minstrel, play that innovative song.
Say to the companions with the sound of the lute:
مغنّی بزن، آن نوآیینسُرود.
بگو با حریفان به آوازِ رود:
"I will eventually have an opportunity over the enemy
For there is news of victory from the sky."
«مَرا بر عَدو عاقبتْ فُرصَت است
که از آسمان مُژدهٔ نُصرت است».
O minstrel, create a melody of joy.
Begin the story with words and ghazal;
مغنّی نوایِ طَرَب ساز کُن.
به قول و غزل قصّه آغاز کن؛
For the burden of my sorrow has nailed my feet to the ground.
Lift me from this place with the rhythm of the music.
که بارِ غَمَم بر زمین دوختْ پای.
به ضَربِ اصولم برآوَر ز جای.
O minstrel, with the melody of the lute,
Sing and play the royal song.
مغنّی نوایی به گُلبانگِ رود،
بگوی و بزن خسروانی سرود.
Make the souls of the great ones happy with yourself;
Remember Parviz and Barbad.
روانِ بزرگان ز خود شاد کن؛
ز پرویز و از باربد یاد کن.
O minstrel, bring a melody from that mode.
See what the keeper of the veil said from within.
مغنّی از آن پرده نقشی بیار.
ببین تا چه گفت از درون پردهدار.
Raise the sound of your minstrelsy so high,
That you bring Venus with her harp to dance.
چُنان بَرکش آوازِ خُنیاگری،
که ناهیدِ چَنگی به رقص آوری.
Play a melody so that the Sufi goes into a trance;
And is referred to the intoxication of union (with God).
رَهی زن که صوفی به حالَت رَوَد؛
به مَستیِّ وَصلش حَوالَت رَوَد.
O minstrel, prepare the daf (frame drum) and the chang (harp);
With a pleasant manner, give voice to a melody.
مغنّی دَف و چنگ را ساز دِه؛
به آیینِ خوش، نغمه آواز دِه.
The deception of the world is a clear story;
See what it will give birth to, the night is pregnant.
فریبِ جهان قصهٔ روشَن اسْت؛
بِبین تا چِه زایَد، شبْ آبِستَنَ اسْت.
O minstrel, I am weary, play a duet.
Play a melody related to His oneness.
مغنّی، مَلولَامْ، دوتایی بزن.
به یکتاییِ او که تایی بزن.
I keep seeing wonders from the turning of the heavens.
I do not know whom the earth will take.
همیبینم از دورِ گَردونْ شگفت.
ندانم کِه را، خاک، خواهد گرفت.
Again, the Magian libertine is kindling a fire,
I do not know whose lamp he is extinguishing.
دگر رندِ مُغ آتشی میزنَد،
ندانم چراغِ کِه بَرمیکُند.
In this blood-scattering arena of resurrection,
You pour the blood of the flask and the cup (wine).
در این خونْفِشان عرصهٔ رَستخیز،
تو خونِ صُراحی و ساغر بریز.
Send the good news of a song to the intoxicated ones.
Send greetings to the departed friends.
به مستان، نویدِ سُرودی فرست.
به یارانِ رفته دُرودی فرست.